Η Ειρήνη Πουλάκη αποφοίτησε το 2015 από το τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου ολοκλήρωσε τη μεταπτυχιακή της εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν το 2018 και συνεχίζει την ερευνητική της πορεία ως υποψήφια διδάκτορας στις Γεωεπιστήμες. Η Ειρήνη έχει μια εξέχουσα πορεία ως εισηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και στο Πανεπιστήμιο του Τέξας από το 2015. Το 2020 έλαβε το βραβείο της Σχολής Γεωεπιστημών του Τζάκσον στο Τέξας για την εξαιρετική συμβολή της στη διδασκαλία συναφών μαθημάτων Γεωλογίας. Μεταξύ άλλων διακρίσεων, η ίδια σχολή της έχει απονείμει και δύο βραβεία για την έρευνά της το 2017 και το 2019.
Μέσα από την παρατήρηση και κατανόηση των περιθωρίων σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών, γνωστές ως ζώνες υποβύθισης (subduction zones) η Ειρήνη μελετά πως η Γη εξελίσσεται στο πέρασμα του χρόνου. Η μελέτη των ζωνών υποβύθισης οδηγεί στην εύρεση της αιτίας για μεγάλες φυσικές καταστροφές όπως οι σεισμοί και οι ηφαιστειακές εκρήξεις. Για αυτό αναλύει την χημική/ορυκτολογική σύσταση και ακολούθως την χρονολόγηση των πετρωμάτων που βυθίστηκαν (~60 χλμ βάθος) και σταδιακά αναδύονται στην επιφάνεια της γης.
Σε έρευνα που πραγματοποίησε στα νησιά των Νότιων Κυκλάδων, Σίκινο και Ίο προσδιόρισε την ηλικία των αναδυόμενων πετρωμάτων και ανέλυσε τη σύστασή τους. Έτσι βρήκε σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη και «συμπεριφορά» του Ελληνικού νησιωτικού χώρου σε βάθος εκατομμυρίων ετών.
Διαβάστε παρακάτω για την Ειρήνη και τις Γεωεπιστήμες.
Τισου κίνησε το ενδιαφέρον στη Γεωλογία;
Για εμένα επιστήμη είναι η περιέργεια για τον κόσμο γύρω μας όπως επίσης ο ενθουσιασμός και η συνειδητοποίηση του πόσο λίγα πράγματα ξέρουμε για τον πλανήτη μας.
Πάντα αγαπούσα το περιβάλλον και την φυσική αλλά δεν ήξερα ότι είχα την επιλογή να συνδυάσω αυτά τα δυο με την επιστήμη της γεωλογίας. Η γεωλογία με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή γιατί μπόρεσα να κατανοήσω φαινόμενα και διαδικασίες που πάντα μου κινούσαν το ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα γιατί τα πετρώματα στις Κυκλάδες είναι μπλε και πράσινα; Γιατί έχουμε τόσο υψηλή σεισμικότητα στον Ελλαδικό χώρο; Γιατί έχουμε βουνά δίπλα στην θάλασσα;
Σημείο καμπής για εμένα ήταν όταν άρχισα να συνεργάζομαι με τον Δρ. Κωνσταντίνο Σούκη, ο οποίος με παρότρυνε να δουλέψω στο νησί από όπου κατάγομαι την Άνδρο. Έχοντας έναν δάσκαλο, αλλά πάνω από όλα μέντορα που πιστεύει σε εμένα και με καθοδηγεί, μου έδωσε ακόμα μεγαλύτερο κίνητρο να συνεχίσω την έρευνα μου και να ξεκινήσω το μεταπτυχιακό μου στο Πανεπιστήμιο του Τέξας.
Με την έρευνά μου προσπαθώ να κατανοήσω μεγάλα τεκτονικά προβλήματα που αφορούν στην εξέλιξη και την διαμόρφωση της μορφολογίας της επιφάνειας της Γης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα μέσα από το πρίσμα εκατομμυρίων ετών. Η επιθυμία μου να αποκτήσω και να μεταδώσω τις γνώσεις αυτές στις νέες γενιές γεωλόγων, κινούν την ερευνά μου και μου δίνουν έμπνευση και θέληση για να συνεχίσω.
Τα πετρώματα έχουν ηλικία; Με ποιες τεχνικές την προσδιορίζεις;
Τα πετρώματα έχουν διαφορετικές ηλικίες, έχουν την ηλικία της δημιουργία τους, την ηλικία ανάδυσής τους στην επιφάνεια της γης, την ηλικία που βρέθηκαν κάτω από υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες. Μπορούμε να βρούμε την «σχετική ηλικία» (relative timing) των πετρωμάτων μελετώντας απολιθώματα που βρίσκονται σε αυτά ή την «απόλυτη ηλικία» (absolute timing) τους χρησιμοποιώντας τα ορυκτά μέρη τους που βοηθούν στον υπολογισμό της ηλικίας τους με την ανάλυση ραδιενεργών ισοτόπων που ανευρίσκονται σε αυτά. Το πιο συνηθισμένο ορυκτό που χρησιμοποιούμε για το σκοπό αυτό είναι τα ζιρκόνια. Αυτό που λένε "diamonds last forever (τα διαμάντια διαρκούν για πάντα)”-ξεχάστε το-τα ζιρκόνια διαρκούν για πάντα,και μπορούν να μας δώσουν πολλές πληροφορίες σχετικά με αυτά τα πετρώματα.
Για να καταλάβουμε πως λειτουργεί η μεθοδολογία ραδιενεργών ισοτόπων σκεφτείτε έναν αγώνα ποδηλασίας. Όταν ο αγώνας ξεκινά υπάρχει ένας Ν αριθμός ποδηλατών, κατά την διάρκεια του αγώνα έχουμε D τραυματισμούς που επιδρούν στον αρχικό αριθμό των ποδηλατών με λ την πιθανότητα τραυματισμού. Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να υπολογίσουμε τη συνολική διάρκεια του αγώνα. Επομένως όταν το πέτρωμα σχηματίζεται πίσω στο χρόνο έχει Ν ισότοπα εκκίνησης (αρχικός αριθμός ποδηλάτων), D είναι ο αριθμός των ισοτόπων που αποκλίνουν από τον αρχικό σύνολο στη πάροδο του χρόνου (δηλαδή οι τραυματισμοί) και λ ο παράγοντας της απόκλισης αυτής. Αντίστοιχα με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να υπολογίσουμε την ηλικία του πετρώματος (δηλαδή τη διάρκεια από την εκκίνηση του αγώνα μέχρι το σημείο παρατήρησης).
Από την άλλη, σε ότι αφορά στα ιζηματογενή πετρώματα που δημιουργούνται από την διάβρωση άλλων πετρωμάτων και η ηλικία τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βάση τα ζιρκόνια εφαρμόζουμε άλλη μεθοδολογία. Σε αυτή την περίπτωση ο προσδιορισμός της ηλικίας των πετρωμάτων αφορά στη νεότερη αλλά όχι παλαιότερη ηλικία τους και εξηγείται με τον όρο μέγιστη ηλικία απόθεσης. Για παράδειγμα, σε ένα πειρατικό ναυάγιο, το σεντούκι του θησαυρού θα έχει νομίσματα από όλα τα μέρη που αυτό το καράβι λεηλάτησε, το ναυάγιο (δηλαδή το πέτρωμα) δεν μπορεί να είναι παλαιότερο από τα νεότερα σε ηλικία νομίσματα (προϊόντα διάβρωσης) μέσα στο σεντούκι.
Που συμβάλει η γνώση της ηλικίας των πετρωμάτων;
Αρχικά χρονολογώντας τα πετρώματα μαθαίνουμε την ηλικία της Γης. Παράλληλα χρονολογώντας τα ορυκτά μπορούμε να μάθουμε το πως η Γη εξελίχθηκε στο πέρασμα του χρόνου. Βρίσκοντας τη σχετική ηλικία των απολιθωμάτων προσφέρουμε επιπλέον γνώση στην θεωρία της εξέλιξης (Οι Βιολόγοι μας συμπαθούν πολύ για αυτό!). Μπορούμε να προβλέψουμε σε ποια στρώματα βρίσκονται υδρογονάνθρακες (οι πετρελαϊκές εταιρίες πάντα ζητάνε γεωλόγους να δουλέψουν σε αυτό το αντικείμενο). Υπολογίζουμε τις ταχύτητες των γεωλογικών διαδικασιών ή το πότε μετεωρίτες έπεσαν στην Γη. Γενικότερα καταλαβαίνοντας τη λειτουργεία της Γης στο παρελθόν μας βοηθάει να καταλάβουμε το πως θα λειτουργήσει σήμερα αλλά και στο μέλλον. Για παράδειγμα, εάν γνωρίζουμε την ιστορία ηφαιστειότητας ενός ηφαιστείου αυτό μας βοηθά να καταλάβουμε την ηφαιστειότητά του στο μέλλον. Αυτή η γνώση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ελλάδα σε σχέση με το πόσο γεωλογικά ενεργός είναι ο ελλαδικός χώρος, οπότε και στην κατανόηση ενός μελλοντικού σεισμού ή ηφαιστειακής δραστηριότητας. Επιπλέον μπορούμε να χρονολογήσουμε την εξαφάνιση ανθρώπινων πληθυσμών λόγω φυσικών καταστροφών, επομένως υπάρχει σημαντική συμβολή της γεωλογίας και στο κομμάτι της αρχαιολογίας.
Πόσο εύκολο είναι να προετοιμάσεις και να οργανώσεις ένα πείραμα πεδίου;
Για εμένα αυτή είναι η μαγεία της γεωλογίας. Ως ερευνητές γεωλόγοι έχουμε την ευκαιρία εκτός του να δουλεύουμε σε εργαστήρια και μπροστά από τους υπολογιστές μας, να κινούμαστε στο «ύπαιθρο». Η Γεωλογία ξεκίνησε στο ύπαιθρο, για τους πρώτους γεωλόγους, εκείνους που προσπαθούσαν αρχικά να καταλάβουν την Γη, η κυρίως έρευνα γίνονταν έξω στα βουνά, σε παραθαλάσσιες περιοχές, σε κοιλάδες.
Η παρατήρηση του έξω κόσμου ήταν αυτή που μας οδήγησε στα εργαστήρια. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές της έρευνα πεδίου στη γεωλογία: από το να χαρτογραφείς μια περιοχή, να συλλέγεις μετρήσεις και πετρώματα για πειράματα στο εργαστήριο ή ακόμα και το να περνάς μεγάλο χρονικό διάστημα σ’ ένα πλοίο για να συλλέξεις πληροφορίες από τον πυθμένα της θάλασσας. Η δουλειά υπαίθρου χρειάζεται σκληραγώγηση, πειθαρχεία και προετοιμασία πριν ξεκινήσεις αλλά και όταν είσαι στο ύπαιθρο. Πηγαίνοντας στο ύπαιθρο εκτός από το ότι είσαι εκτός γραφείου στην φύση, μαθαίνεις να συνεργάζεσαι με διαφορετικούς ανθρώπους, να προσαρμόζεσαι στις διαφορετικές κουλτούρες των χωρών που επισκέπτεσαι, και μερικές φορές να δουλεύεις κάτω από αντίξοες συνθήκες. Τελικά όμως ανταμείβεσαι καθώς κάνεις το χόμπι σου επάγγελμα, και καθώς η αναρρίχηση στην κορυφή ενός βουνού καταλήγει να είναι μέρος της έρευνάς σου.
Πώς κάποιος που ξεκινά τώρα την καριέρα του στη Γεωλογία μπορεί να ασχοληθεί με την έρευνα;
Είμαι σίγουρη ότι πολλοί από εσάς θα έχετε ακούσει την ατάκα του Sheldon από το The Big Bang Theory: “η Γεωλογία δεν είναι πραγματική επιστήμη.Η Γεωλογία μπορεί να είναι μια σχετικά νέα επιστήμη αλλά όπου και αν κοιτάξετε γύρω σας, από τον υπολογιστή και την οδοντόκρεμα σας, μέχρι την πεδιάδα, τα βουνά ή την παραθαλάσσια περιοχή που μένετε, όλα σχετίζονται με την γεωλογία. Η γεωλογία βασίζεται στα μαθηματικά, την φυσική, την βιολογία, τη χημεία. Εάν θέλεις να γίνεις ένας καλός γεωλόγος πρέπει να μάθεις να σκέφτεσαι συνδυαστικά και κριτικά. Να συνδυάζεις όλες τις επιστήμες έτσι ώστε να κατανοήσεις πως λειτουργεί ο πλανήτης μας (και όχι μόνο - πολλοί γεωλόγοι ασχολούνται με άλλους πλανήτες του γαλαξία μας!).
Ό,τι απασχολεί την καθημερινότητά μας συνήθως έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα με αποτέλεσμα να ξεχνάμε πόσο «μικροί» είμαστε μπροστά στην γεωλογική ιστορία της Γης. Η Γη μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια οντότητα που ήταν εκεί πριν από εμάς και θα είναι και μετά από εμάς και η έρευνά της μπορεί να συνδράμει στην παρακίνηση των ανθρώπων να σεβαστούν το περιβάλλον και ν’ αφήσουν τη Γη όσο όμορφη την παρέλαβαν.
Ως ερευνητής γεωλόγος δεν χρειάζεται να δουλεύεις συνέχεια πίσω από μια οθόνη υπολογιστή ή σε ένα εργαστήριο, αλλά μπορείς να ταξιδέψεις τον κόσμο συμμετέχοντας σε πεζοπορίες, αναρριχήσεις, ακόμα και κάνοντας σκι ως μέρος της έρευνας σου. Προσωπικά ως γεωλόγος έχω επισκεφτεί το Σβάλμπαρντ, το Μαρόκο, τη Νότια Ισπανία, όπως και διάφορα μέρη της Αμερικής και φυσικά της Ελλάδας.
Πιστεύεις πως υπάρχει ανάγκη για περισσότερους ερευνητές γεωλόγους;
Δυστυχώς στην Ελλάδα η επιστήμη της γεωλογίας είναι υποτιμημένη. Υπάρχει η λανθασμένη εντύπωση ότι σχολές με χαμηλή βάση δεν είναι καλές σχολές. Η γεωλόγοι δεν σπάνε μόνο πέτρες όπως λανθασμένα πολλοί πιστεύουν. Υδρογεωλογία, ανανεώσιμες πήγες ενέργειας, γεωφυσική, σεισμολογία, ωκεανογραφία, κλιματολογία, και όχι μόνο, είναι τομείς της γεωλογίας που συνεχώς αναζητούν νέους επιστήμονες. Οπότε η απάντηση μου είναι ναι! Εάν κάποιος αγαπάει την Γη και την επιστήμη, η Γεωλογία είναι για αυτόν. Φυσικές καταστροφές, πυρκαγιές, η κρίση του πετρελαίου, η παγκόσμια υπερθέρμανση του πλανήτη, όλα αυτά είναι τα φαινόμενα και τα παγκόσμια προβλήματα που οι γεωλόγοι προσπαθούν συνεχώς να επιλύσουν.
Τέλος, πώς είναι να είσαι ερευνήτρια στο χώρο των Γεωεπιστημών;
Στην διάρκεια της καριέρας μου έχω συναντήσει δυσπιστία για το εάν μπορώ να δουλέψω στο ύπαιθρο. Όταν βρισκόμουν σε αναζήτηση μεταπτυχιακών σπουδών και προσπαθούσα να προσεγγίσω καθηγητές για συστατικές επιστολές, κάποιοι από αυτούς μου είπαν πως ως γυναικά δεν μπορώ να δουλέψω στο ύπαιθρο. Η άποψη πως οι γυναίκες γεωλόγοι δεν μπορούν να είναι ερευνητές υπαίθρου συμβάλει σε μια τάση όχι ισάξιας κατηγοριοποίησής τους στον κλάδο αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και έναν «μύθο».
Είμαι πολύ χαρούμενη που τα στατιστικά τα τελευταία χρονιά αλλάζουν. Ο μονός λόγος που δε με επηρέασε ήταν επειδή πίστευα στον εαυτό μου και είχα θέληση να συνεχίσω. Όσο δύσκολο και αν φαίνεται είναι σημαντικό για μια νέα επιστήμονα να κλείσει τα αυτιά της σε τέτοιους ισχυρισμούς, να συνειδητοποιήσει ότι είναι ξεπερασμένες πεποιθήσεις και πρέπει να την αφήσουν ανεπηρέαστη. Επίσης η παγκόσμια κοινότητα των γυναικών τόσο στις θετικές επιστήμες όσο και στις γεωεπιστήμες ολοένα και αυξάνεται και υπάρχει προθυμία από μέρος τους να βοηθούν και να στηρίζουν άλλες γυναίκες σε όποια βήματα της καριέρας τους βρίσκονται.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
____________
greekwomeninstem@gmail.com
'Εχετε ιδέες, ερωτήσεις, σχόλια ή ειδικά αιτήματα;
Θέλετε να γράψουμε για την έρευνά σας ή να προτείνετε κάποια ερευνήτρια για την οποία θα θέλατε να μάθετε περισσότερα;
Στείλτε μας μειλ ή συμπληρώστε την φόρμα και πατήστε "υποβολή" και θα χαρούμε να έρθουμε σε επαφή μαζί σας!
[contact-form-7 id=”44″ title=”Contact form 1″]