Η Δρ. Ευαγγελία (Λίλιαν) Μπαλάτσου είναι γνωστική νευροεπιστήμονας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πως ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται, επεξεργάζεται και παράγει τη γλώσσα.

Έλαβε το διδακτορικό στις νευροεπιστήμες από το Πανεπιστήμιο Bangor και πλέον εργάζεται στην εταιρεία voiceweb ως Επιστήμονας Λόγου και Πρότζεκτ Μάνατζερ. ShΈχει ερευνήσει τη γλώσσα και τον ανθρώπινο εγκέφαλο κατά την ομιλία με εγκεφαλογραφήματα, συμπεριφορικά πειράματα και υπολογιστικές προσομοιώσεις.

Η αγάπη της για τη διάδοση της επιστήμης φάνηκε όταν ήδη από την περίοδο του διδακτορικού της δίδασκε επιστημονική συγγραφή και επικοινωνία της επιστήμης. Σήμερα είναι η ιδρύτρια του Greek Girls Code, , μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από account takeovers στο Twitter, δίνοντας βήμα και έμπνευση σε νέα κορίτσια να ασχοληθούν με τις θετικές επιστήμες.

Μάθετε περισσότερα για τη Λίλιαν και το Greek Girls Code παρακάτω:

Υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται κατά την παραγωγή γλώσσας;

H παραγωγή της γλώσσας σχετίζεται με αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα, δηλαδή περισσότερη οξυγόνωση του αίματος στον εγκέφαλο, στην περιοχή Broca στον μετωπιαίο λοβό, ενώ η κατανόηση της γλώσσας στην περιοχή Wernicke στον κροταφικό λοβό. Και τα δύο σημεία συνήθως βρίσκονται στο κυρίαρχο ημισφαίριο του εγκεφάλου, δηλαδή, στους δεξιόχειρους ανθρώπους στο αριστερό. Οι περιοχές αυτές αρχικά ταυτοποιήθηκαν σε ανθρώπους με αφασία, ενώ στην συνέχεια η εξέλιξη των νευροαπεικονιστικών μεθόδων, όπως η μαγνητική τομογραφία, βοήθησε στο να παγιωθούν ως οι πιο γνωστές γλωσσικές περιοχές στα εργαστηριακά πειράματα.

Ένας άνθρωπος που γεννήθηκε με προβλήματα ακοής, έχει αυτά τα κέντρα λιγότερο ανεπτυγμένα ή υπάρχουν ερεθίσματα που τα ενεργοποιούν;

Η περιοχή της κατανόησης λόγου και η περιοχή της παραγωγής λόγου ενεργοποιούνται και στη νοηματική γλώσσα, απλά τείνουν να είναι πιο αδρανείς. Όταν υπάρχει απώλεια ακοής, ο εγκέφαλος προσπαθεί να είτε να αντισταθμίσει την απώλεια αυτής της αίσθησης δίνοντας περισσότερη βάση σε άλλες αισθήσεις ή με διαρθρωτική αναμόρφωση στην επεξεργασία των ερεθισμάτων που σχετίζονται με την γλωσσική επικοινωνία στη νοηματική.

Τι συμβαίνει με τους δίγλωσσους;

Οι δίγλωσσοι ομιλητές χρησιμοποιούν επιπλέον γνωστικές στρατηγικές για να ισορροπίσουν μια δεύτερη γλώσσα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η περιοχή Wernicke χρησιμοποιείται παρόμοια στις δύο γλώσσες, αλλά η περιοχή Broca χρησιμοποιείται διαφορετικά για τη δεύτερη γλώσσα. Παραδείγματος χάρη, οι δίγλωσσοι ομιλητές που μιλούν τη δεύτερη γλώσσα από μικρή ηλικία χρησιμοποιούν την περιοχή Broca και για τις δυο γλώσσες, ενώ οι ομιλητές που μαθαίνουν μια δεύτερη γλώσσα σε μεγαλύτερη ηλικία αναπτύσσουν μια ξεχωριστή περιοχή Broca για να επεξεργαστεί τη δεύτερη γλώσσα. Με την τριβή, όμως, οι δύο γλώσσες αρχίζουν να συνυπάρχουν αρμονικά. Είναι ενδιαφέρον ακόμη ότι οι δίγλωσσοι πολλές φορές επεξεργάζονται τα γλωσσικά ερεθίσματα ταυτόχρονα και στις δύο γλώσσες, ενώ τα εγκεφαλογραφήματα δείχνουν ότι, ανεξάρτητα από το σε ποια γλώσσα λειτουργούν ενσυνείδητα, και οι δύο γλώσσες επηρεάζουν ασυνείδητα την κατανόηση των ερεθισμάτων. Η διγλωσσία είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες τρόπους να μελετήσουμε την ανθρώπινη επικοινωνία αλλά και τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου. Και ας μην ξεχνάμε ότι, ανεξάρτητα από το επίπεδο κατανόησης της δεύτερης γλώσσας, οι περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη σήμερα έχουν ένα κάποιο ποσοστό διγλωσσίας.

Όσο περισσότερες γλώσσες μαθαίνουμε τόσο καλύτερο; Δημιουργούνται νέες συνάψεις ή απλά πρέπει να «θυσιάσουμε» κάτι από αυτά που ξέρουμε;

Υπάρχει η υπόθεση ότι οι δίγλωσσοι άνθρωποι έχουν ανεπτυγμένες γνωστικές δεξιότητες σε σύγκριση με τους μονόγλωσσους καθώς και ότι διατρέχουν λιγότερο κίνδυνο να εμφανίσουν γνωστικό γήρας, που συνδέεται με ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ. Αυτό βέβαια έρχεται με ένα επιφανειακό κόστος σε πιο μικρές ηλικίες, επειδή ο εγκέφαλος μαθαίνει να λειτουργεί μεταξύ δυο γλωσσών, κάποια προσωρινά μειονεκτήματα μπορεί να είναι το μπέρδεμα ανάμεσα στις δύο γλώσσες ή μια καθυστέρηση στη γλωσσική επάρκεια, η οποία όμως είναι και αυτή προσωρινή. Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα ως επί το πλείστον ενθαρρύνει τη διγλωσσία.

Υπάρχει όριο στη δυνατότητα εκμάθησης;

Δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Έχουν καταγραφεί ιστορικά ανθρώπων με ευρεία πολυγλωσσία, αλλά επειδή δεν είναι ένα σύνηθες φαινόμενο, δεν υπάρχουν συστηματικές μελέτες για το πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος μαθαίνει να επεξεργάζεται πολλές γλώσσες ταυτόχρονα. Σίγουρα μπορούμε να μάθουμε αρκετά ανεξάρτητα μέρη πολλών διαφορετικών γλωσσών, απλά δεν φαίνεται να μπορούν να κατέχουν όλες την ίδια θέση στο μυαλό μας. Ίσως ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει μια ιδιαίτερη προτίμηση στο να έχει μια ή δύο κυρίαρχες γλώσσες, χωρίς αυτό όμως να σημαίνει ότι περιορίζεται η ικανότητα του για αφομοίωση νέας γνώσης. Επίσης, σημαντικές παράμετροι για την εκμάθηση νέων γλωσσών είναι η ευφράδεια και το επίπεδο κατάκτησης που στοχεύουμε, καθώς και οι γλωσσικές οικογένειες στις οποίες ανήκουν οι γλώσσες που μαθαίνουμε-αν π.χ. ανήκουν σε διαφορετικές γλωσσικές οικογένειες από τη μητρική μας γλώσσα.

Τα συναισθήματα επηρεάζουν τη σύνθεση λέξεων;

Ναι! Η γλώσσα και το συναίσθημα, αν και διαφορετικές λειτουργείες, συνδέονται άρρηκτα, είτε μέσω λεκτικών χαρακτηριστικών, είτε μέσω μη λεκτικών. Τα συναισθήματα μπορεί να επηρεάσουν την προσωδία της ομιλίας, την επιλογή λέξεων, ακόμη και τις συντακτικές δομές που χρησιμοποιούμε στο λόγο μας. Η γλώσσα επίσης επηρεάζει τα συναισθήματα. Πρόσφατα σε συνεργασία με Πολωνούς ερευνητές κάνοντας εγκεφαλογραφήματα, βρήκαμε ότι οι δίγλωσσοι ομιλητές με μητρική με γλώσσα τα Πολωνικά, όταν ομιλούν στην δεύτερή τους γλώσσα, δηλαδή στα Αγγλικά, όχι μόνο είναι λιγότερο συναισθηματικοί στις αντιδράσεις τους, αλλά περιμένουν και λιγότερο συναισθηματικά ερεθίσματα από το περιβάλλον γύρω τους.

Ποια είναι η ηλικία που καθορίζει ποια γλώσσα θα μιλάμε ως μητρική;

Η υπόθεση της κριτικής περιόδου υποστηρίζει ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, συνήθως μέχρι τα πέντε, αποφασίζεται ποια θα είναι η μητρική μας γλώσσα, καθώς και η δυνατότητα να μιλήσουμε ή να καταλάβουμε την ανθρώπινη γλώσσα γενικώς. Υπάρχουν παραδείγματα τυπικά αναπτυσσόμενων παιδιών που δυστυχώς μεγάλωσαν σε κακοποιητικά περιβάλλοντα με στερημένα γλωσσικά ερεθίσματα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους και δεν κατέκτησαν ποτέ πλήρως την ανθρώπινη γλώσσα, παρά τα χρόνια λογοθεραπείας που ακολούθησαν μετά τη διάσωσή τους.

Πότε σταματάει να αναπτύσσεται το μέρος του εγκεφάλου που αφορά τις γλώσσες; Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται με μεγαλύτερη κλίση προς την πολυγλωσσία ή είναι θέμα εξάσκησης/ερεθισμάτων;

Σύμφωνα με τη νευροβιολογία, το στρώμα μυελίνης στα νεύρα του εγκεφάλου ωριμάζει περίπου στους 18 μήνες, μια περίοδο κατά την οποία τα περισσότερα τα βρέφη αρχίζουν να μιλούν. Οι γλωσσικές και οι γνωστικές λειτουργίες συνεχίζουν, όμως, να αναπτύσσονται για χρόνια ακόμη και ενδυναμώνονται στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Όσον αφορά στην κλίση προς την πολυγλωσσία, είναι κυρίως θέμα εξάσκησης και ερεθισμάτων, με το κοινωνικό περιβάλλον και τη γλωσσική τριβή να παίζουν κυρίαρχο ρόλο.

Πως ψηφιοποιείς τη γλώσσα;

Η ανθρώπινη γλώσσα μπορεί να ψηφιοποιηθεί στα κομμάτια της αυτόματης αναγνώρισης ομιλίας, επεξεργασίας, κατανόησης και παραγωγής φυσικής γλώσσας. Συνήθως ξεκινάει από την αυτόματη μετατροπή μιας πρότασης από ακουστικό σήμα σε κείμενο, μετά τη σημασιολογική επεξεργασία του υπολογιστικού δεδομένου για εξαγωγή πληροφορίας που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη λεκτική πρόθεση και έπειτα γυρίζοντας πίσω στη σύνθεση ομιλίας, δηλαδή την μετατροπή του υπολογιστικού δεδομένου σε αναγνωρίσιμο φυσικό λόγο.

Μπορείς να μας δώσεις μερικά παραδείγματα από υπολογιστικά γλωσσικά μοντέλα;

Τα υπολογιστικά γλωσσικά μοντέλα έχουν δημιουργηθεί για να απλοποιήσουν τις μηχανιστικές διεργασίες του εγκεφάλου. Με μαθηματικές προσομοιώσεις οι επιστήμονες καταφέρνουν να αποδομήσουν τα επίπεδα επεξεργασίας των γλωσσικών ερεθισμάτων αλλά και τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε κάθε επίπεδο. Ένα απλό παράδειγμα αφορά στο αν οι λέξεις ανταγωνίζονται η μία την άλλη κατά την ομιλία. Ένα υπολογιστικό μοντέλο υπέρ του ανταγωνισμού εμπεριέχει έναν αλγόριθμο που τον καθιστά μαθηματικά δυνατό, όπως π.χ. τη συνάρτηση softmax, ενώ ένα άλλο όχι. Άλλα παραδείγματα έχουν να κάνουν με τα φωνολογικά λάθη-π.χ. να λέμε θάρρος αντί φάρος. Τέτοιου είδους λάθη συναντώνται σε κλινικούς πληθυσμούς. Ένα υπολογιστικό μοντέλο που προσομοιώνει φωνολογικά λάθη συνήθως επιτρέπει τη μεταφορά των αυτών των λαθών στα στάδια της άρθρωσης. Τα υπολογιστικά μοντέλα έχουν βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν και άλλες πτυχές της νόησης εκτός από τη γλώσσα, όπως την αντίληψη, τη μάθηση και την αιτιολόγηση. Η σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη, όπως η μηχανική και βαθιά μάθηση και κυρίως τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα, βασίζεται κατά πολύ στα υπολογιστικά μοντέλα ανώτερης νόησης που ξεκίνησαν κατά την δεκαετία του ‘80.

Πως μπορεί κανείς να συμμετέχει στη διαχείριση του Greek girls code; Υπάρχουν κριτήρια επιλογής;

Μπορεί να εγγραφεί από το site μας ή να έρθει σε επικοινωνία μέσω Twitter. Δεν υπάρχουν αυστηρά κριτήρια, παρά μόνο να είναι γυναίκες που ασχολούνται με την επιστήμη, την τεχνολογία, την έρευνα ή να γράφουν κώδικα. Ο στόχος είναι να δώσουμε ένα βήμα στις νέες γυναίκες να μοιραστούν τη δουλειά τους και τα κατορθώματά τους σε παραδοσιακά ανδροκρατούμενους ή μειοψηφικούς κλάδους.

Πόσο διαρκεί η διαχείριση; Τι απαιτήσεις υπάρχουν; What are the requirements?

Η διαχείριση του λογαριασμού διαρκεί μία εβδομάδα. Συνήθως οι διαχειρίστριες μοιράζονται την ιστορία τους, τις καθημερινές τους ενασχολήσεις στην επιστήμη και την έρευνα και ανταλλάσσουν tips ή συμβουλές που βρίσκουν χρήσιμες. Άλλος ένας στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι να αναδείξουμε το diversity των Ελληνίδων επιστημόνων, να γίνει πιο προσιτή και οικεία η εικόνα της μοντέρνας Ελληνίδας που διαπρέπει σε ένα εργαστήριο ή σε ένα εταιρικό περιβάλλον.

Τι σχεδιάζεις για το μέλλον;

Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια κοινότητα που θα μπορέσει να προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερα. Να κάνουμε ανοιχτές δραστηριότητες με την ομάδα και να είμαστε εξωστρεφείς, έτσι ώστε τα νέα κορίτσια που θα χρειαστούν συμβουλές και καθοδήγηση για μια καριέρα στις επιστήμες να έρθουν σε επαφή μαζί μας. Θέλουμε να ενθαρρύνουμε όσο περισσότερο γίνεται τις νέες κοπέλες να ακολουθήσουν τα όνειρα τους χωρίς φόβο αλλά με πολύ θάρρος!                   

Υπάρχει κάποια φράση/απόφθεγμα που σε εκφράζει;

Το νόημα της ζωής είναι η αναζήτηση του νοήματος της ζωής

Μια συμβουλή για τις νέες κοπέλες που ακόμη δεν έχουν επιλέξει ποιο κλάδο θέλουν να ακολουθήσουν;

Να ασχοληθούν με κάτι που θα τις παθιάζει, να μη φοβηθούν την αποτυχία ή τα λάθη και να μην σταματήσουν να κυνηγάνε τα όνειρά τους-they matter!