Πρέπει να μιλήσουμε για τα πλαστικά 

Δεκαπέντε χρόνια μετά μένω σε άλλη χώρα και η ανακύκλωση είναι ρουτίνα για τον περισσότερο κόσμο. Κι όμως, τα πλαστικά είναι παντού: σε λίμνες και ποτάμια, στους ωκεανούς, ίσως ακόμα και στο φαγητό που τρώμε και το νερό που πίνουμε. 

Γιατί; Μήπως η ανακύκλωση δεν ήταν τελικά η λύση στο πρόβλημα; 

Αν όχι ανακύκλωση, τότε τι; 

Μήπως να ανακυκλώναμε περισσότερο; 

Για να μην παρεξηγηθώ, είμαι ακόμα φαν της ανακύκλωσης, όπως και κάθε δράσης που μας κάνει να εκτιμάμε τα αντικείμενα γύρω μας και να μην τα βλέπουμε ως εν δυνάμει πράγματα για πέταμα. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι η ανακύκλωση έχει καλύτερη φήμη απ’ότι της αρμόζει. Παρ΄όλα τα οφέλη στην εξοικονόμηση πρωτογενών υλών, η ανακύκλωση δεν είναι πανάκεια, καθώς απαιτεί τη χρήση ενέργειας και χημικών ουσιών. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα πλαστικά δεν ανακυκλώνονται, είτε επειδή δεν φτάνουν ποτέ σε κάδο ανακύκλωσης, είτε γιατί αποτελούν μέρος σύνθετων υλικών που είναι δύσκολο να διαχωριστούν είτε γιατί η παρουσία άλλων υλικών στους κάδους ανακύκλωσης, (υπολείμματα τροφών, μη ανακυκλώσιμα υλικά), καθιστά την ανακύκλωση αδύνατη ή οικονομικά μη συμφέρουσα. Τέλος, τα πλαστικά δεν μπορούν να ανακυκλώνονται αέναα. Η ποιότητα του υλικού, και άρα η χρησιμότητά του, φθίνει με κάθε κύκλο ανακύκλωσης. Πολλά πλαστικά μπορούν να ανακυκλωθούν μόνο μία φορά.

Η ανακύκλωση είναι συχνά ψηλά στη λίστα με συμβουλές για το πώς να κάνουμε την καθημερινότητά μας πιο φιλική στο περιβάλλον, ειδικά από όταν η έννοια της Κυκλικής Οικονομίας έκανε την εμφάνιση της. Η ανακύκλωση ωστόσο, είναι χαμηλά στην ιεραρχία των τρόπων διαχείρισης απορριμμάτων.Η αποφυγή, επαναχρησιμοποίηση και επισκευή είναι ψηλότερα στην ιεραρχία, αλλά είναι λιγότερο δημοφιλείς, ίσως επειδή απαιτούν ριζικότερες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, και όχι απλά καινούργια τεχνολογία. Είναι άραγε τόσο δύσκολο να φανταστούμε τη ζωή μας και τα συστήματα παραγωγής χωρίς πλαστικά μιας χρήσης; Είμαστε ως καταναλωτές εθισμένοι σε αυτά;

Μήπως να κόβαμε τα πλαστικά; 

Προσωπικά έχω κάπως κουραστεί με το αφήγημα της “κοινωνίας της κατανάλωσης” και των καταναλωτών που δημιουργούν βουνά από σκουπίδια. Ναι, όσον αφορά τα πλαστικά είναι τα άδεια μπουκάλια των αναψυκτικών και οι πλαστικές σακούλες και τα δαχτυλίδια από τις εξάδες μπύρες που καταλήγουν στις θάλασσες, όλα αυτά τα πράγματα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Τι γίνεται όμως αν μετακινήσουμε ελαφρώς το κέντρο της προσοχής και αναρωτηθούμε όχι ποιος παράγει τα σκουπίδια και γιατί, αλλά ποιος παράγει τα πλαστικά και γιατί; 

Στην περίπτωση αυτή η απάντηση δεν είναι οι πολίτες, αλλά η βιομηχανία που προωθεί τεράστιες ποσότητες πλαστικών στην αγορά, ενώ ταυτόχρονα μεταφέρει την ευθύνη της διαχείρισής τους στην κοινωνία. Αν για παράδειγμα μπορούσαμε να αγοράσουμε αναψυκτικά μόνο σε γυάλινα μπουκάλια, τα οποία θα έπρεπε να επιστραφούν, πλυθούν και επαναχρησιμοποιηθούν, την ευθύνη των μπουκαλιών θα είχε η εταιρεία που παρασκευάζει τα αναψυκτικά: τα μπουκάλια θα της ανήκαν. Αν, όμως, τα αναψυκτικά έρχονται σε πλαστικά μπουκάλια μιας χρήσης, η ευθύνη της διαχείρισης μεταφέρεται στους πολίτες και τις δημόσιες δομές, στην κοινωνία ώς σύνολο. Ναι, τα πλαστικά μιας χρήσης είναι η βολικά, δεν είναι αυτονόητο όμως ότι υπήρχε πάντα ζήτηση γι’αυτά: η ιδέα αντικειμένων που χρησιμοποιούνται μόνο μια φορά και μετά πετιούνται είναι σχετικά καινούργια, και κάτι που πήρε καιρό στα ολιγαρκή μεταπολεμικά νοικοκυριά της δεκαετίας του πενήντα να συνηθίσουν. Όταν πλέον καταλάβαμε όλες τις καταστροφικές συνέπειες των πλαστικών μιας χρήσης, η ανακύκλωση επιστρατεύτηκε για να σώσει την κατάσταση. Όσο υπάρχει ανακύκλωση, και άρα τα πλαστικά δεν καταλήγουν στο περιβάλλον (υποτίθεται), δεν χρειάζεται να σταματήσουμε να τα παράγουμε, σωστά; Με τον τρόπο αυτό η ανακύκλωση έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας αλυσίδας παραγωγής πλαστικών μιας χρήσης, και γι’αυτό πλαστικά συνεχίζουν να παράγονται με ξέφρενους ρυθμούς, παρ’ότι ξέρουμε ότι είναι βλαπτικά για το περιβάλλον. 

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκτόξευση της παραγωγής πλαστικών στα πρώτα στάδια της πανδημίας το 2020. Ένας προφανής λόγος για την εκτόξευση αυτή θα ήταν η μεγαλύτερη ζήτηση αντικειμένων μιας χρήσης για λόγους προστασίας από τον κορωνοϊό. Ερευνητές, ωστόσο, έδειξαν ότι η αύξηση ήταν επακόλουθο της πτώσης στην τιμή του πετρελαίου, την πρώτη ύλη των πλαστικών, που έκανε την παραγωγή τους φθηνότερη από την ανακύκλωση. 

Άρα να σταματήσουμε την ανακύκλωση;

Ε όχι. Δε θα αποθάρρυνα ποτέ κανέναν από το να ανακυκλώνει και βασικά δεν ξέρω αν έχω συγχωρήσει τον αδερφό μου για όλα εκείνα τα μπουκάλια. Αν χρησιμοποιείτε πλαστικά να τα ανακυκλώνετε. Αν ανακυκλώνετε να πληροφορείστε για τη σωστή χρήση των κάδων. Αν σας παίρνει χρονικά και οικονομικά, να χρησιμοποιείτε αντικείμενα πολλαπλών χρήσεων. 

Ταυτόχρονα, ψάξτε τι σκοπεύουν να κάνουν για το θέμα των πλαστικών οι άνθρωποι που ψηφίζετε, και στηρίξτε οργανισμούς που μάχονται ώστε να λογοδοτήσουν οι εταιρείες που προκαλούν τη ρύπανση. 

Με λίγα λόγια, ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από καταναλωτές: είμαστε πολίτες.

Πηγές: Έμπνευση - Liboiron, M., and Lepawsky, J.: Discard Studies. Wasting, systems, and power. MIT press, 2022 [1] https://ourworldindata.org/ [2] European Commission, Waste Framework Directive