Η ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση (Idiopathic pulmonary fibrosis, IPF) είναι μια σοβαρή, μη αναστρέψιμη νόσος του αναπνευστικού

κατά την οποία προοδευτικά οι πνεύμονες αποκτούν ουλές καθώς ο πνευμονικός ιστός κατακλύζεται από κύτταρα ινοβλαστών που πολλαπλασιάζονται δημιουργώντας παχύνσεις-ινώσεις που εμποδίζουν την ανταλλαγή αερίων [1]. Οι ασθενείς αποκτούν αναπνευστική ανεπάρκεια, η οποία επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου, αλλά δυστυχώς αυτή η επιδείνωση δεν είναι ομαλή καθώς συχνά εμφανίζονται εξάρσεις της νόσου [2]. Η αιτιολογία της νόσου είναι προς το παρόν άγνωστη, παρόλο που έχουν αναγνωρισθεί αρκετοί προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως το αρσενικό φύλο, η έκθεση σε καπνό τσιγάρου, η κληρονομικότητα, ιογενείς λοιμώξεις, αλλά και συνοσηρότητες όπως ο διαβήτης και οι καρδιοπάθειες [3]. Τα αρχικά συμπτώματα της νόσου είναι ο «ξερός» βήχας και η δύσπνοια [1], ενώ θεραπευτικά ο στόχος είναι να ελαττωθούν τα συμπτώματα και να παρεμποδιστεί η πρόοδος της νόσου [4]. Έτσι οι ασθενείς λαμβάνουν οξυγονοθεραπεία και συμμετέχουν σε προγράμματα αναπνευστικής αποκατάστασης, ενώ ως τελική λύση προτείνεται η μεταμόσχευση πνεύμονα [4]. Φαρμακευτικά, οι ασθενείς με IPF αντιμετωπίζονται με φάρμακα που εμποδίζουν ή περιορίζουν τη δημιουργία της ίνωσης και την ανάπτυξη της φλεγμονής, ή/και με τροποποιητές του ανοσοποιητικού [4].

Η λοίμωξη από SARS-CoV-2 προκαλεί ένα βαρύ και οξύ αναπνευστικό σύνδρομο, το οποίο είναι υπεύθυνο για μεγάλης διάρκεια νοσηλεία και διασωλήνωση των ασθενών που ορισμένες φορές οδηγεί στο θάνατο [5]. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μέχρι σήμερα έχουν νοσήσει περίπου 89 εκατομμύρια άνθρωποι σε 218 χώρες και από την COVID-19 έχουν πεθάνει περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι [6]. Ορισμένοι από τους ασθενείς που νοσούν από COVID-19 εξακολουθούν να εμφανίζουν συμπτώματα της νόσου, ακόμη και αφού ο ιός δεν υπάρχει πλέον στον οργανισμό τους, όπως υποδηλώνουν τα αρνητικά τους τεστ. Μεταξύ αυτών αρκετοί εμφανίζουν πνευμονική ίνωση ως αποτέλεσμα της πνευμονίας [5]. Οι ασθενείς που πάσχουν από χρόνια αναπνευστικά νοσήματα θεωρούνται ασθενείς με αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν βαριά μορφή της νόσου, αλλά και άτομα με υψηλή πιθανότητα λοίμωξης [7]. Όσον δε αφορά την IPF συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα με υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν IPF ανήκουν στις ίδιες ομάδες πληθυσμού που ανήκουν και τα άτομα με υψηλό κίνδυνο να μολυνθούν από τον SARS-CoV-2 [7]. Αυτό το γεγονός δείχνει ότι οι ασθενείς με IPF χρειάζεται να αντιμετωπισθούν διαφορετικά, σε σχέση με άλλους ασθενείς με πνευμονικά νοσήματα ακόμα και με νοσήματα της ίδιας κατηγορίας, δηλαδή διάμεσα νοσήματα του πνεύμονα. Επιπλέον, η μελέτη της IPF θα μπορούσε να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση της ανάπτυξης ίνωσης σε ασθενείς με COVID-19 [8].

Επιπλέον, έχει αναγνωρισθεί ότι υπάρχει αλληλοκάλυψη ανάμεσα στα μονοπάτια που οδηγούν στην ίνωση σε ασθενείς με IPF και ασθενείς με COVID-19 [7, 8]. Το γεγονός αυτό δίνει ελπίδες ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ασθενείς με COVID-19 φαρμακευτικά σχήματα τα οποία χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με IPF [9]. Οι φαρμακολογικοί στόχοι σε ασθενείς με IPF φαίνεται ότι είναι παρόμοιοι με αυτούς σε ασθενείς με COVID-19 και μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε προληπτικά για να μην αναπτυχθεί η ίνωση, είτε θεραπευτικά σε ασθενείς που εμφάνισαν ίνωση μετά τη λοίμωξη. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι οι πρωτεΐνες MBD (methyl-CpG–binding domain proteins) των μακροφάγων εμφανίζουν τροποποιημένη λειτουργία στην IPF ενισχύοντας έτσι επιγενετικές αλλαγές στο DNA που ενοχοποιούνται για την εκδήλωση και την εξέλιξη της νόσου [9]. Οι πρωτεΐνες αυτές προκύπτουν από την έκφραση γονιδίων που ανήκουν στα γονίδια στόχους των οποίων η έκφραση τροποποιείται σε ασθενείς με COVID-19 [10]. Επιπρόσθετα, έχουν βρεθεί ομοιότητες στο πρότυπο έκφρασης γονιδίων μεταξύ ασθενών με COVID-19 που ανήκουν σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και ατόμων με καπνιστική συνήθεια, με διαφορετικές ηλικίες ή με IPF [10]. Αυτές οι ομοιότητες γεννούν την ελπίδα ότι από τη μία θα γίνει καλύτερα κατανοητός ο τρόπος που ο SARS-CoV-2 πλήττει το ανθρώπινο σώμα και έτσι να προκύψουν πιο αποτελεσματικά θεραπευτικά σχήματα και από την άλλη να βρεθούν πιθανοί μηχανισμοί της παθολογίας της IPF.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι ασθενείς με IPF αντιμετώπισαν περαιτέρω δυσκολίες σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα με την μελέτη των Dimeas και συν [11] οι ασθενείς αυτοί αντιμετώπισαν προβλήματα που επιδείνωσαν την ποιότητα ζωής τους και σε ορισμένες περιπτώσεις επηρέασαν και την πρόοδο της νόσου τους. Οι ασθενείς με IPF αντιμετώπισαν περισσότερο άγχος καθώς η πρόσβαση σε μονάδες υγείας, προγραμματισμένα ιατρικά ραντεβού αλλά και μονάδες αποκατάστασης γίνεται με μεγαλύτερη δυσκολία [11]. Επιπρόσθετα, ένας αρκετά μεγάλος αριθμός κλινικών μελετών ανεστάλησαν λόγω της πανδημίας, αφήνοντας τους ασθενείς που συμμετείχαν στις δοκιμές χωρίς ένα πλάνο επανέναρξης της πειραματικής τους αντιμετώπισης [12]. Τα αυξημένα επίπεδα άγχους αποτελούν από μόνα τους επιβαρυντικό παράγοντα για την εξέλιξη της IPF [13], κάνοντας την ακόμη μεγαλύτερη αύξησή τους στην περίοδο της καραντίνας κατά τη διάρκεια της πανδημίας ιδιαίτερα δύσκολη για τους ασθενείς [11]. Ωστόσο, οι μολύνσεις, οι νοσηλείες αλλά και οι θάνατοι ασθενών με IPF, από λοίμωξη με SARS-CoV-2 ή επιπλοκές της νόσου COVID-19 δεν παρατηρήθηκαν αυξημένες στην Ελλάδα [14] και δεν εμφάνισαν εξαιρετικά μεγάλη αύξηση σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό στον κόσμο [15]. Το γεγονός αυτός εξηγείται πιθανόν από την παρατήρηση ότι οι ασθενείς με IPF είναι μια πληθυσμιακή ομάδα ιδιαίτερα πειθαρχημένη, που ακολουθεί κατά γράμμα τις οδηγίες των θεραπόντων ιατρών και έχουν περιορισμένη κοινωνική δραστηριότητα [14]. Έτσι, μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις δύσκολες συνθήκες, οι ίδιοι και τα άτομα που τους βοηθούν καθημερινά, με μεγάλη επιτυχία, παρόλο που οι δείκτες της ποιότητας ζωής τους επιδεινώθηκαν, όπως εξάλλου και όλων των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της πανδημίας [14, 15].

Αξίζει να αναφερθεί ότι η τεχνολογία συνέβαλε καθοριστικά στην προστασία των ασθενών με IPF από την COVID-19 με διάφορους τρόπους. Οι ασθενείς μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν τεχνικές της τηλε-ιατρικής προκειμένου να επικοινωνήσουν με τους θεράποντες ιατρούς τους, χωρίς έτσι να παραστεί ανάγκη να μετακινηθούν σε κάποιο νοσοκομείο ή ιατρείο [11, 14, 15]. Επιπλέον, η φαρμακευτική τους αγωγή, εφόσον ήταν ρυθμισμένη και δεν αποτελούσε πειραματικό σκεύασμα, συνεχίστηκε, καθώς λειτούργησαν προγράμματα διανομής που συχνά περιλάμβαναν και τους φροντιστές των ατόμων με IPF. Έτσι, παρόλο που τα επίπεδα άγχους αυξήθηκαν σημαντικά και τα άτομα περιορίστηκαν στο σπίτι τους, η κλινική τους εικόνα δεν παρουσίασε ευτυχώς σημαντική επιβάρυνση. Παράλληλα, διάφοροι φορείς, παγκόσμιοι αλλά και τοπικοί, όπως ο ΠΟΥ, το NHS, ο ΕΟΔΥ, ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος, η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, ανέλαβαν την σωστή και ψύχραιμη ενημέρωση των ασθενών και των οικογενειών τους μέσω αναρτήσεων στο διαδίκτυο αλλά και την οργάνωση διαδικτυακών ημερίδων.

Η έρευνα σχετικά με τους μηχανισμούς γέννησης και εξέλιξης της IPF εξακολουθεί να προσπαθεί να ρίξει φως στην παθολογία της νόσου, αλλά και να βοηθήσει στην ανάπτυξη κατάλληλων θεραπευτικών προσεγγίσεων, οι οποίες θα βοηθήσουν τους ασθενείς στην αντιμετώπιση της νόσου. Το γεγονός ότι η νόσος COVID-19 παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την IPF, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη έρευνα για την κατανόηση και την καταπολέμηση της COVID-19 θα μπορούσε να αποτελέσει επιταχυντή των εξελίξεων στο πεδίο της αντιμετώπισης της IPF στα επόμενα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Η σχέση αυτή όμως είναι αμφίδρομη, καθώς θεραπευτικά σχήματα που χρησιμοποιούνται στην επιβίωση με IPF και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών ή επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη θεραπεία και την αποφυγή των επιπλοκών σε ασθενείς με COVID-19.

Βιβλιογραφία

1. https://www.nhlbi.nih.gov/health-topics/idiopathic-pulmonary-fibrosis
2. IPF – Idiopathic Pulmonary Fibrosis. Breathe (Sheff). 2019 Jun;15(2):153-160. doi: 10.1183/20734735.ELF152. PMID: 31191732; PMCID: PMC6544798.
3. Sharif R. Overview of idiopathic pulmonary fibrosis (IPF) and evidence-based guidelines. Am J Manag Care. 2017 Jul;23(11 Suppl): S176-S182. PMID: 28978212.
4. Saito S, Alkhatib A, Kolls JK, Kondoh Y, Lasky JA. Pharmacotherapy and adjunctive treatment for idiopathic pulmonary fibrosis (IPF). J Thorac Dis. 2019 Sep;11(Suppl 14): S1740-S1754. doi: 10.21037/jtd.2019.04.62. PMID: 31632751; PMCID: PMC6783717.
5. Rai DK et al., Post covid 19 pulmonary fibrosis- Is it reversible? Indian Journal of Tuberculosis, https://doi.org/10.1016/j.ijtb.2020.11.003
6. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
7. Wigén J, Löfdahl A, Bjermer L, Elowsson-Rendin L, Westergren-Thorsson G. Converging pathways in pulmonary fibrosis and Covid-19 – The fibrotic link to disease severity. Respir Med X. 2020 Nov;2 :100023. doi: 10.1016/j.yrmex.2020.100023. Epub 2020 Oct 9. PMID: 33083782; PMCID: PMC7546672.
8. Ojo AS, Balogun SA, Williams OT, Ojo OS. Pulmonary Fibrosis in COVID-19 Survivors: Predictive Factors and Risk Reduction Strategies. Pulm Med. 2020 Aug 10; 2020:6175964. doi: 10.1155/2020/6175964. PMID: 32850151; PMCID: PMC7439160.
9. Wang Y, Zhang L, Wu GR, Zhou Q, Yue H, Rao LZ, Yuan T, Mo B, Wang FX, Chen LM, Sun F, Song J, Xiong F, Zhang S, Yu Q, Yang P, Xu Y, Zhao J, Zhang H, Xiong W, Wang CY. MBD2 serves as a viable target against pulmonary fibrosis by inhibiting macrophage M2 program. Sci Adv. 2020 Dec 4;7(1): eabb6075. doi: 10.1126/sciadv.abb6075. Epub ahead of print. PMID: 33277324; PMCID: PMC7775789.
10. Maremanda KP, Sundar IK, Li D, Rahman I. Age-Dependent Assessment of Genes Involved in Cellular Senescence, Telomere, and Mitochondrial Pathways in Human Lung Tissue of Smokers, COPD, and IPF: Associations With SARS-CoV-2 COVID-19 ACE2-TMPRSS2-Furin-DPP4 Axis. Front Pharmacol. 2020 Sep 9; 11:584637. doi: 10.3389/fphar.2020.584637. PMID: 33013423; PMCID: PMC7510459.
11. Dimeas IE., Sinis SI., Kotsiou OS., Daniil Z. Idiopathic Pulmonary Fibrosis patients’ COVID-19 quarantine; not just a routine. PNEUMON Number 2, Vol. 33, April – June 2020.
12. pharmaceutical-technology.com/comment/idiopathic-pulmonary-fibrosis-covid-19/
13. van Manen MJ, Geelhoed JJ, Tak NC, Wijsenbeek MS. Optimizing quality of life in patients with idiopathic pulmonary fibrosis. Ther Adv Respir Dis. 2017 Mar;11(3):157-169. doi: 10.1177/1753465816686743. Epub 2017 Jan 1. Erratum in: Ther Adv Respir Dis. 2017 Jun;11(6):245. PMID: 28134007; PMCID: PMC5933652.
14. Papiris SA, Bouros D, Markopoulou K, Kolilekas L, Papaioannou AI, Tzilas V, Tzouvelekis A, Fouka E, Papakosta D, Daniil Z, Steiropoulos P, Gogali A, Papanikolaou IC, Xyfteri A, Haritou A, Korbila I, Tomos IP, Loukides S, Bellelli R, Kounti G, Rampiadou C, Karampitsakos T, Dimeas I, Kirgou P, Bompoki A, Vasarmidi E, Loverdos K, Antonogiannaki EM, Blizou M, Bouros E, Kagouridis K, Maniati M, Karakatsani A, Antoniou KM, Manali ED. Early COVID-19 Lockdown in Greece and IPF: A beneficial “impact” beyond any expectation. Eur Respir J. 2020 Dec 17:2003111. doi: 10.1183/13993003.03111-2020. Epub ahead of print. PMID: 33334934.
15. https://pulmonaryfibrosisnews.com/information-about-covid-19-for-pulmonary-fibrosis-patients/