Γυναικείες φιγούρες στις θετικές επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα: Μία διαδρομή στον χρόνο

Στην Αρχαία Ελλάδα η θεότητα της σοφίας, των γραμμάτων και της γνώσης φέρει γυναικεία μορφή και δεν είναι άλλη από την Αθηνά, που προς τιμήν της χτίστηκε ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών.

 

Την ιστορία της επιστήμης σφραγίζουν, από την αρχαιότητα ακόμη, χιλιάδες άνθρωποι που συνέβαλαν και συμβάλλουν τα μέγιστα με τις παρατηρήσεις, τις μελέτες και τη γνώση τους προκειμένου να ανακαλύψουμε και να κατανοήσουμε περισσότερο τον κόσμο που μας περιβάλει. Ανάμεσά τους, υπήρξαν σπουδαίες, πολυτάλαντες γυναικείες φιγούρες που προσέφεραν πρωτοποριακό επιστημονικό έργο. Το Greek Women in STEM ταξιδεύει πίσω στο χρόνο και ανακαλύπτει τη γυναικεία παρουσία στις θετικές επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα.

Το πρώτο, αν όχι το μόνο, όνομα που ίσως μας έρχεται κατά νου είναι αυτό της Υπατίας. Η Υπατία αποτελεί την πιο γνωστή γυναίκα μαθηματικό και φιλόσοφο του 4^ου αι. π.Χ. Η έρευνά της επικεντρώθηκε στα μαθηματικά, την αστρονομία και τη μηχανική, ενώ κατείχε και την προεδρία της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας. 

Ήταν όμως η μοναδική; Φυσικά και όχι, καθώς έχουν καταγραφεί συνολικά 40 γυναίκες που διέπρεψαν στις επιστήμες -εκ των οποίων οι 28 ήταν μαθηματικοί της Πυθαγορείου Σχολής- από τον μαθηματικό και βραβευμένο για τη μελέτη των αρχαίων πολιτισμών, κ. Ευάγγελο Σπάνδαγο. Η ανάγκη για την έρευνα και την ανακάλυψη αυτών των γυναικών ξεκίνησε όταν ένας μαθητής του κ. Σπανδάγου, ρώτησε:

«Εκτός από την Υπατία, δεν υπήρχαν άλλες γυναίκες μαθηματικοί στην αρχαιότητα;»

Από αυτές τις σπουδαίες γυναικείες μορφές, παραθέτουμε ενδεικτικά: 

∙ Αίθρα: διακεκριμένη στην Αριθμητική και τη Λογιστική. Δίδασκε με τη βοήθεια άβακα και συμβόλων – πολύπλοκο κρητομυκηναϊκό σύστημα αρίθμησης στο οποίο έλειπε ο αριθμός μηδέν -  ήδη από το 10ο αιώνα π.Χ. 

∙ Θεανώ: μαθήτρια και σύζυγος του Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα και του Κρότωνα. Στη Θεανώ αποδίδονται η πυθαγόρεια άποψη της «Χρυσής Τομής» καθώς και η θεωρία των αριθμών. Έργα της είναι: Περι Αρετής, Θεωρία Αριθμών, Κοσμολογία, Το Θεώρημα του Ορθού Μέτρου,  Η ζωή του Πυθαγόρα

∙ Θεμιστόκλεια: δίδασκε μαθηματικά και ήταν αυτή που μύησε τον Πυθαγόρα στις αρχές της γεωμετρίας και της αριθμοσοφίας. Ο Πυθαγόρας θαύμαζε τις γνώσεις και τη σοφία της Θεμιστόκλειας -μάλιστα εμπνεύστηκε πολύ από τις ηθικές της αρχές τις οποίες και υιοθέτησε- γεγονός που τον ώθησε να δέχεται στη σχολή του γυναίκες.

∙ Αγλαονίκη: η πρώτη γυναίκα αστρονόμος. Μπορούσε να προβλέπει τις εκλείψεις ηλίου με ακρίβεια ώρας. 

∙ Πτολεμαΐς: νεοπυθαγόρεια φιλόσοφος, μαθηματικός και μουσικός. Η Πτολεμαΐς μεταξύ άλλων απέδειξε και την πρόταση: “ΕΑΝ ΔΥΟ ΑΡΙΘΜΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΑΝΤΕΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΟΙΩΣΙ ΤΙΝΑΣ, ΟΙ ΓΕΓΟΜΕΝΟΙ ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΙΣΟΙ ΑΛΛΗΛΟΙΣ ΕΣΟΝΤΑΙ”, δηλαδή αβ = βα.

∙ Πολύγνωτη: κορυφαία μαθηματικός. Εισήγαγε την αρχή της ακροφωνίας και έτσι βοήθησε στην απλούστευση των αριθμητικών συμβόλων με την εισαγωγή αλφαβητικών γραμμάτων που αντιστοιχούσαν το καθένα στο αρχικό γράμμα του ονόματος του αριθμού. Δηλαδή, το «Τ», αρχικό του Τέσσερα, παριστάνει τον αριθμό 4. Το «Χ», αρχικό του Χίλια, παριστάνει τον αριθμό 1000 κ.ο.κ. 

∙Τυμίχα: Σπαρτιάτισσα στην καταγωγή, ήταν από τα νεότερα μέλη της Πυθαγόρειας κοινότητας. Μετά την καταστροφή της σχολής του Πυθαγόρα από τους δημοκρατικούς του Κρότωνος κατέφυγε στις Συρακούσες. Ο τύραννος των Συρακουσών, Διονύσιος, απαίτησε από την Τυμίχα να του αποκαλύψει τα μυστικά της Πυθαγόρειας διδασκαλίας έναντι μεγάλης αμοιβής. Αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά και μάλιστα έκοψε την γλώσσα της με τα ίδια της τα δόντια και την έφτυσε στο πρόσωπο του τυρράνου. 

∙ Λασθενία: σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Της  αποδίδεται ο ορισμός της σφαίρας. 

∙ Αξιοθέα: δίδασκε μαθηματικά, φυσική και ηθική φιλοσοφία στην Αττική. Ήταν μαθήτρια της Ακαδημίας του Πλάτωνα.

∙ Αρετή ή Αρήτη η Κυρηνεία: δίδασκε μαθηματικά και φυσική. Της αποδίδεται συγγραφικό έργο άνω των σαράντα βιβλίων. Μάλιστα μετά τον θάνατο του πατέρα της, Αριστίππου, ανέλαβε κατόπιν εκλογής τη διεύθυνση της Σχολής του.

Άλλες γυναίκες φιλόσοφοι είναι η Δαμώ, η Μυία, η Ελορίς η Σαμία, η Αριγνώτη, η Δεινώ, η Φιντύς ή Φίλτυς, η Μέλισσα, η Διοτίμα, η Βιτάλη ή Βιστάλα (γνώστης των πυθαγόρειων μαθηματικών), η Περιοκτιόνη, η Ρυνδακώ, η Εχεκράτεια, η Θεαδούσα, η Βοιώ.
 
Η παρουσία και τα επιτεύγματα των γυναικών στις επιστήμες έχουν βαθιές ιστορικές ρίζες. Το αποτύπωμά τους στην ιστορία της επιστήμης αποτελεί πνευματική παρακαταθήκη που οφείλουμε να ακολουθήσουμε. 

Πηγές: [GR] [1] ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, [2] Γυναίκες Φιλόσοφοι, [3] Υπατία, [4] AWIS (Association of Women in Science), [ΕΝ] Alic M., «Women and technology in ancient Alexandria: Maria and Hypatia. Women’s Studies International Quarterly», 308-312, 1981