Δρ. Μυρτάνη Πιερή: Γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας μέσω της της Επικοινωνίας της Επιστήμης

Έφτασε η στιγμή να φέρουμε κοντά το κοινό και την επιστημονική κοινότητα ώστε να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους.

Η Μυρτάνη ξεκίνησε το ακαδημαϊκό της ταξίδι στο Πανεπιστήμιο Πατρών όπου σπούδασε Βιολογία. Στη συνέχεια, μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στην Μοριακή Βιολογία και την Γενετική. Από το 2014 είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ανθρώπινης Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Παράλληλα, την ενδιαφέρει πολύ η εκλαΐκευση και η επικοινωνία της επιστήμης και του επιστημονικού τρόπου σκέψης στο ευρύ κοινό. Όπως λέει η ίδια, έφτασε η στιγμή να φέρουμε κοντά το κοινό και την επιστημονική κοινότητα ώστε να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Ας αφήσουμε, όμως, την ίδια να μας τα πει καλύτερα! 

Μίλησέ μας για τα ερευνητικά σου ενδιαφέροντα και για το επίκεντρο της έρευνάς σου. 

Ερευνητικά με ενδιαφέρει αρκετά η σχέση μεταξύ της διατροφής και της ανθρώπινης υγείας. Μέσω της τροφής την οποία καταναλώνουμε, δεν απορροφούμε μόνο στοιχεία όπως οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και οι βιταμίνες, αλλά καταναλώνουμε και νουκλεικά οξέα όπως το DNA και το RNA.  Άρα, όταν τρώμε ένα γιαούρτι απορροφούμε το DNA, το RNA ακόμα και τα βακτήρια των φυτών και των ζωών από όπου προήλθε η τροφή! Παρόλο που είναι ευρέως διαδεδομένο ότι τα νουκλεικά οξέα διασπώνται εντελώς στο έντερο κατά την πέψη, πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ένα είδος RNA, γνωστά ως microRNAs, έχουν διαφορετική δράση αφού έχουν βρεθεί στο αίμα ατόμων που έχουν καταναλώσει ζωική και φυτική τροφή. Αυτά τα ευρήματα παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί τα microRNAs δρουν ως ‘διακόπτες’ και έχουν την δυνατότητα να ενεργοποιούν και να απενεργοποιούν γονίδια. Το ερευνητικό μου έργο λοιπόν, επικεντρώνεται στο καινοτόμο αλλά και αμφιλεγόμενο πεδίο της απορρόφησης microRNAs από εξωγενείς παράγοντες καθώς και της επίδρασης αυτών στον καταναλωτή. Μήπως έφτασε η στιγμή να αναθεωρήσουμε την διατροφή ως ένα τρόπο συλλογής γενετικών πληροφοριών πέραν της συλλογής θρεπτικών ουσιών; Μήπως καταναλώνουμε γονιδιακούς ρυθμιστές τελικά;

Από το 2020, είσαι μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας Νεαρών Επιστημόνων (Global Young Academy, GYA). Μίλησέ μας για τον ρόλο σου στον οργανισμό αυτό. 

Η Διεθνής Ακαδημία Νεαρών Επιστημόνων (GYA) αποτελείται από ένα παγκόσμιο δίκτυο επιστημόνων, οι οποίοι ασχολούνται με την διεπιστημονική έρευνα και ενώνουν τις φωνές τους ώστε να επηρεάσουν πολιτικές που εφαρμόζονται από την επιστημονική κοινότητα. Με την εκλογή μου στο δίκτυο αυτό, έχω την δυνατότητα να συνεισφέρω στο έργο και τους στόχους του οργανισμού συμπεριλαμβανομένων των μεταρρυθμίσεων σχετικά με την επιστημονική εκπαίδευση, την επικοινωνία της επιστήμης αλλά και την δημιουργία διεθνών σχέσεων μεταξύ ερευνητών και ερευνητικών ομάδων. Προσθέτω έτσι την δική μου φωνή ώστε να αξιοποιηθεί ο ρόλος της επιστήμης στην διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου. Η θητεία μου έχει διάρκεια 5 χρόνων και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας είναι θερμός υποστηρικτής του έργου μου αυτού.

Πέραν του ακαδημαϊκού σου ρόλου, είσαι υπεύθυνη και συμμετέχεις σε αρκετά προγράμματα σχετικά με την επικοινωνία της επιστήμης. Πότε και πώς ξεκίνησε να σε ενδιαφέρει αυτός ο τομέας;

Το 2011 συμμετείχα στον μεγαλύτερο διαγωνισμό Επικοινωνίας Επιστήμης, το “Famelab”. Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός στοχεύει στην προώθηση της επικοινωνίας ενός επιστημονικού θέματος σε απλή, εκλαϊκευμένη μορφή και με διαδραστικό τρόπο στο ευρύ κοινό. Κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού, είχα την ευκαιρία να συμμετέχω σε διάφορα εκπαιδευτικά εργαστήρια για την επικοινωνία της επιστήμης από τους «μετρ» του είδους. Μέσω λοιπόν αυτής της πιο επίσημης εμπειρίας, ξεκίνησε να με ενδιαφέρει η επικοινωνία της επιστήμης.  

Ποιες είναι οι δράσεις σου σχετικά με την επικοινωνία της επιστήμης;

Μαζί με φίλους που μοιράζονται το ίδιο πάθος για το αντικείμενο, ιδρύσαμε την μη-κερδοσκοπική οργάνωση SciCo Cyprus το 2015. Η SciCo είναι ένας μη-κερδοσκοπικός, εκπαιδευτικός οργανισμός που στοχεύει στην προώθηση της επικοινωνίας της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας στο ευρύ κοινό μέσω δια-δραστικών και διασκεδαστικών μεθόδων. Πέραν των δράσεων της SciCo, η οποία συμμετέχει σε διάφορα φεστιβάλ και STEAM εργαστήρια, με ενδιαφέρει πολύ η προώθηση της επικοινωνίας της επιστήμης σε μαθητές στην Κύπρο. Έτσι, μαζί με την ομάδα μου στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, συμμετέχουμε κάθε χρόνο στην βραδιά του Ερευνητή που διοργανώνεται σε όλη την Ευρώπη. Επίσης, το καλοκαίρι του 2022 με χρηματοδότηση από την Αμερικανική Πρεσβεία διοργάνωσα μαζί με μια ομάδα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων φίλων το πρόγραμμα STEAM for PEACE and Entrepreneurship Camp. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετείχαν εκατό Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι μαθητές οι οποίοι μέσω ευχάριστων πειραματικών διαδικασιών ήρθαν κοντά μεταξύ τους και κοντά στον κόσμο της επιστήμης. Με την ολοκλήρωση της εκδήλωσης λάβαμε πολύ θετικά σχόλια και πραγματικά πιστεύω ότι τα παιδιά κατάφεραν να έρθουν κοντά και να επικοινωνήσουν, χωρίς να τους χωρίζουν γκρίζες και πράσινες ζώνες.  

Εύκολα μπορεί κάποιος να συμπεράνει ότι είσαι αρκετά ενεργή τόσο στο κομμάτι της επικοινωνίας της επιστήμης αλλά και στις υποχρεώσεις σου ως Ακαδημαϊκός και Ερευνήτρια. Πόσο εφικτός είναι ο συνδυασμός αυτός?

Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που εργάζεται σε έναν οργανισμό -Το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας- που υποστηρίζει την ενασχόλησή μου και τις δράσεις μου στο κομμάτι της επικοινωνίας της επιστήμης. Παρόλο που η έρευνα και η διδασκαλία είναι σημαντικοί πυλώνες για την επαγγελματική εξέλιξη στον Ακαδημαϊκό χώρο, η προσφορά στην κοινωνία μέσω της επικοινωνίας της επιστήμης και της συμβουλευτικής, εκτιμάται και προωθείται. 

Πόσο σημαντική είναι κατά την γνώμη σου η επικοινωνία της επιστήμης τόσο για τους επιστήμονες όσο και για το κοινό?

Εξαιρετικά σημαντική! Ως επιστήμονες έχουμε την ευθύνη να επικοινωνούμε το επιστημονικό μας έργο στο κοινό και στην υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα με τρόπο που είναι ακριβής, κατανοητός και φυσικά ειλικρινής. Όταν λοιπόν το κάνουμε αυτό, πρέπει να θυμόμαστε πως προωθούμε τον επιστημονικό τρόπο σκέψης, δηλαδή έναν μη-δογματικό τρόπο σκέψης που μεταβάλλεται ανάλογα με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν. Για τους επιστήμονες, η αποτελεσματική επικοινωνία του επιστημονικού τους έργου θα ωφελήσει σε καλύτερη ενημέρωση με επακόλουθο το μεγαλύτερο αντίκτυπο του έργου τους. Επίσης στην δημιουργία νέων συνεργασιών και διαλόγου μεταξύ των επιστημόνων και του κοινού. Επίσης, βοηθάει στην διαμόρφωση  άποψης για την αξία της επιστήμης στην κοινωνία καθώς και στην εξεύρεσή χορηγιών για την υποστήριξη έρευνας. Για το ευρύ κοινό, η αποτελεσματικότερη επικοινωνία της επιστήμης βοηθάει στην κατανόηση και απόκτηση επιστημονικών γνώσεων με στόχο τον επιστημονικό αλφαβητισμό. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό σε περιπτώσεις όπου κριθούμε να λάβουμε αποφάσεις για την υγεία μας, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόσφατη πανδημία της COVID-19 και του θέματος των εμβολίων.

Τα επιτεύγματα και η ενασχόληση με την επικοινωνίας της επιστήμης λαμβάνονται υπόψη στον τρόπο αξιολόγησης της επαγγελματικής ανέλιξης στον Ακαδημαϊκό χώρο;

Η επικοινωνία της επιστήμης στο κοινό αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως μια σημαντική πτυχή της δουλειάς του Ακαδημαϊκού, γι’ αυτό αρκετά πανεπιστημιακά ιδρύματα και οργανισμοί χρηματοδότησης έρευνας δίνουν μεγάλη προσοχή στην προώθηση της εκλαΐκευσης του επιστημονικού έργου και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Για παράδειγμα, μια επαγγελματική πορεία πλούσια σε δράσεις σχετικά με την επικοινωνία της επιστήμης μπορεί να θεωρηθεί πιο ανταγωνιστική από τους χορηγούς υποστήριξης έρευνας ή σε περίπτωση επαγγελματικής ανέλιξης, αφού αποδεικνύει την ικανότητα του ακαδημαϊκού/ερευνητή να κατανοήσει και να επικοινωνήσει το αντικείμενο του, επίσης να μειώσει το χάσμα μεταξύ επιστημόνων και κοινωνίας. 

Ποιες αλλαγές κατά την γνώμη σου θα ήταν καλό να γίνουν ώστε να προωθηθεί περισσότερο η επικοινωνία της επιστήμης στον Ακαδημαϊκό χώρο?

Κατά την γνώμη μου, τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα πρέπει να προσθέσουν με ξεκάθαρο τρόπο την επικοινωνία της επιστήμης στα καθήκοντα ενός Ακαδημαϊκού, θέτοντάς το σαν κριτήριο αξιολόγησης για την επαγγελματική τους ανέλιξη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα η παρουσίαση συγκεκριμένου αριθμού διαλέξεων ή/και άρθρων απευθυνόμενα στο ευρύ κοινό. Ακόμα, τα ιδρύματα πρέπει να είναι σε θέση να υποστηρίξουν τις προσπάθειες αυτές μέσω εξεύρεσης χορηγιών για τις απαραίτητες δράσεις αλλά και προσφέροντας την κατάλληλη εκπαίδευση στους ενδιαφερόμενους καθηγητές. Πολύ χρήσιμη θα ήταν επίσης η επιβράβευσή τους μέσω βραβείων και διακρίσεων, κάτι το οποίο θα ενθαρρύνει την υπόλοιπη κοινότητα να ασχοληθεί πιο ενεργά με τον κλάδο. Ακόμα, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα μπορούν να ενθαρρύνουν τους καθηγητές να εισάγουν την επικοινωνία της επιστήμης στη διδασκαλία και το ερευνητικό τους έργο, δίνοντας πρακτικά παραδείγματα με τα οποία μπορούν οι φοιτητές να ταυτιστούν και να κατανοήσουν καλύτερα το πεδίο. 

Μάθετε περισσότερα για τη Δρ. Μυρσίνη Πιερή στη σελίδα της SciCo.