Όπως στο θέατρο, έτσι και στην επιστήμη, το κλειδί της επιτυχίας είναι η ομαδικότητα!

Η Δρ Ελπινίκη Νίνου είναι Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο Εργαστήριο Κυτταρικής και Μοριακής Νευροβιολογίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Pasteur, στο Taoufik Lab, όπου εργάζεται πάνω στις μοριακές υπογραφές των μικρογλοιακών κυττάρων σε μοντέλα ποντικών και ανθρώπων της νόσου του Parkinson.

Η Δρ Νίνου έλαβε το διδακτορικό της από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) με τίτλο διατριβής “Ο ρόλος των lncRNAs στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των θηλαστικών”. Προηγουμένως, ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στη Μοριακή Ιατρική στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και το προπτυχιακό της στο ίδιο πανεπιστήμιο στο Τμήμα Βιολογίας. Επίσης, η Δρ Νίνου αγαπάει το θέατρο, είτε συμμετέχοντας σε παραστάσεις, είτε παρακολουθώντας και γράφοντας κριτικές. Και τελευταία έχει αποκτήσει ως νέο χόμπι την εξερεύνηση της Βιολογίας του Διαστήματος!

Μιλήστε μας για την έρευνά σας τα τελευταία χρόνια και τι είναι αυτό που σας δίνει κίνητρο να συνεχίσετε παρά τις απογοητεύσεις που πιθανώς συναντάτε όταν η έρευνα καταλήγει σε αδιέξοδα.

Είμαι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur στο εργαστήριο Μοριακής και Κυτταρικής Νευροβιολογίας. Η έρευνά μας σε αυτό το εργαστήριο επικεντρώνεται στις νευροεκφυλιστικές νόσους και πιο συγκεκριμένα, στη νόσο του Parkinson. Το δικό μου project εστιάζει στα μιγρογλοιακά κύτταρα, «τους μετανάστες του ανοσοποιητικού συστήματος στο κεντρικό νευρικό σύστημα» όπως μου αρέσει να τα λέω, και στο ποιος είναι ο ρόλος τους στην έναρξη της νόσου του Parkinson της νόσου, στην εξέλιξη και την πορεία της. Προσωπικά, είμαι στην πολύ ευχάριστη θέση να ανυπομονώ να πάω στη δουλειά. Κάθε πρωί όταν ετοιμάζομαι να φύγω από το σπίτι, νιώθω ότι πηγαίνω σε ένα μέρος που συναντάω τους φίλους μου και κάνουμε μαζί αυτό που αγαπάμε! Εννοείται, φυσικά, πως υπάρχουν συνεχείς απογοητεύσεις. Είναι πολλές οι φορές που κάτι δεν πήγε καλά, που τα αποτελέσματα ενός πειράματος έδειξαν πως η υπόθεσή σου ήταν άκυρη. Η χαρά και η ικανοποίηση, όμως, που παίρνεις όταν κάτι πετυχαίνει, σε κρατούν και συνεχίζεις. Και επίσης, η ομάδα είναι αυτή που κάνει όλη τη διαφορά όταν υπάρχει καλή επικοινωνία, στηρίζει ο ένας τον άλλον και το περιβάλλον δεν είναι τοξικό.

Πιστεύετε πως στην εποχή μας η διαδικασία της έρευνας είναι γνήσια και αυθεντική ή είναι τόσο προγραμματισμένη, σε «κουτάκια», «βουτηγμένη» στη γραφειοκρατία που στο τέλος αλλοιώνεται και μπαίνουν εμπόδια στην πραγματική πρόοδο και εξέλιξη;

Η έρευνα πολλά χρόνια τώρα ακολουθεί τα trends, το hype, όπως όλα τα πράγματα γύρω μας. Όμως μπορεί να ακολουθήσεις τυφλά τη μόδα και να καταλήξεις σε κάτι ανούσιο. Δεν είναι κακό να ακολουθούμε το ρεύμα της εποχής και να μην είμαστε αρνητικοί ως προς αυτό, καθώς όταν δημιουργείται ένα hype - ειδικά στην έρευνα - είναι πολύ πιθανό να συμβαίνει, επειδή υπάρχει η ανάγκη να απαντηθεί ένα ερώτημα. Με προβληματίζει, όμως, το γεγονός ότι κάποιες φορές αυτό οδηγείται κυρίως από το ποια είναι η καινούργια, διαθέσιμη, εντυπωσιακή τεχνολογία που έχουμε στα χέρια μας. Για παράδειγμα, όταν ξεκίνησε όλη η ιστορία με τα OMICS  (Ομικές Τεχνολογίες), δηλαδή αυτή η παραγωγή μεγάλων δεδομένων, οι ερευνητές/ριες αφοσιώθηκαν υπερβολικά σε αυτές τις τεχνολογίες που πολλές φορές δεν κατέληγαν σε κάποια απάντηση σε κάποια βιολογική ερώτηση. Με τα χρόνια, βέβαια, εξισορρόπησε αυτή η κατάσταση. Δηλαδή χρησιμοποιούνται αυτές οι τεχνολογίες στην καθημερινότητα, αλλά πλέον απαντούν και σε ένα ερώτημα. Και εκεί νομίζω βρίσκεται η χρυσή τομή. Άρα, να αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη της εποχής, αλλά να έχουμε πάντα μέσα μας την ερώτηση «τι είναι αυτό που θέλω να απαντήσω». Επίσης, κάθε χώρα λειτουργεί διαφορετικά στο γραφειοκρατικό κομμάτι. Στη δική μας την χώρα, δυστυχώς, το ερευνητικό προσωπικό των Ιδρυμάτων σπαταλά πολύ από τον χρόνο του για να ανταπεξέλθει στη γραφειοκρατία και να κάνει δουλειές διοικητικού περιεχομένου. Αυτό το κομμάτι δεν είναι ελάσσονος σημασίας, αλλά στερεί χρόνο από την έρευνα. Με στεναχωρούν οι συχνές εξαντλητικές γραπτές πρόοδοι αναφοράς που δε διαβάζει κανένας, οι ανανεώσεις συμβάσεων κάθε λίγους μήνες, η συλλογή δικαιολογητικών και άλλα. Λίγο αν τα βελτιώναμε αυτά ως χώρα, θα τα πηγαίναμε πολύ καλύτερα, γιατί έχουμε εξαιρετικό ερευνητικό προσωπικό και το πιστεύω πολύ αυτό που λέω.

Θαυμάζω που είστε πολυπράγμων άνθρωπος, καθώς ασχολείστε με διάφορες πτυχές της τέχνης. Πώς συνδυάζονται η επιστήμη με την τέχνη στη ζωή σας;

Από άποψη χρόνου και καθημερινότητας δε συνδυάζονται καθόλου. Προσπαθώ να προσαρμόζω τον χρόνο μου κατάλληλα - όσο γίνεται - για να προλαβαίνω. Το θέατρο είναι η μεγάλη μου αγάπη και κάτι ξεκάθαρα οργανικό, δηλαδή το hack που έχω βρει για να φροντίζω την ψυχική μου υγεία και να διατηρώ μια ισορροπία. Επίσης, έχω πάρα πολλούς φίλους από τις θεατρικές ομάδες, στις οποίες ήμουν κομμάτι ανά τα χρόνια, μου αρέσει όλη η διαδικασία του να ψάχνεις να βρεις έργο, οι πρόβες, οι παραστάσεις, η αγωνία. Παρακολουθώ, επίσης, θεατρικές παραστάσεις και γράφω κριτικές γι’ αυτές. Είναι ο τρόπος που έχω βρει για να διαχειρίζομαι τα συναισθήματά μου και αποτελεί ίσως έναν συγκαλυμμένο τρόπο ψυχοθεραπείας! Η ασχολία μου με το θέατρο μού έχει δώσει κάποιες δεξιότητες που μου έχουν φανεί πολύ χρήσιμες και στην έρευνα, καθώς με έχει βοηθήσει στις παρουσιάσεις. Επειδή εκτίθεσαι και είναι κάπως τρομακτικό, αποκτάς μηχανισμούς που σε βοηθούν να αντιμετωπίσεις αυτό το τρακ. Με έχει βοηθήσει, επίσης, στη διαχείριση των ομάδων, δηλαδή τι σημαίνει πραγματικά να είσαι team player, πότε να κάνεις υποχωρήσεις, πώς να βοηθήσεις τον άλλον ή να ζητήσεις εσύ βοήθεια. Όπως και στο θέατρο, έτσι και στο εργαστήριο, χρειαζόμαστε αυτή την ομαδικότητα.

Έχετε κάποια γυναίκα επιστήμονα που θεωρείτε ότι σας εμπνέει και αποτελεί πρότυπο;

Τα τελευταία χρόνια τυχαίνει να εργάζομαι σε ένα γυναικοκρατούμενο περιβάλλον και το Pasteur ειδικά έχει περισσότερες γυναίκες σε σχέση με τα άλλα ιδρύματα και όχι απλά σε επίπεδο φοιτητών, διδακτόρων, αλλά και σε ανώτερες θέσεις. Το δικό μας το εργαστήριο έχει επιβλέπουσα γυναίκα, την Έρα Ταουφίκ, η οποια στηρίζει πολύ τις δράσεις του οργανισμού σας. Επίσης, έχουμε την τύχη να δουλεύουμε με τη Ρεβέκκα Μάτσα, μια εμβληματική φυσιογνωμία στο χώρο των νευροεπιστημών και όλες οι άλλες PIs στο τμήμα είναι γυναίκες. Είμαστε μια καταπληκτική ομάδα, στηρίζει και καταλαβαίνει πάρα πολύ η μια την άλλη και αυτό αποτελεί μεγάλη τύχη που απολαμβάνω αυτήν την περίοδο! Από τη νέα γενιά νευροεπιστημόνων, παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια πάρα πολύ τη Rosa Chiara Paolicelli και δε χάνω ομιλία της, καθώς μου αρέσει πολύ ο τρόπος που παρουσιάζει τη δουλειά της! Υπάρχει και μια άλλη επιστήμονας που εμένα με επηρέασε πολύ, η Marga Orejas, γιατί ήταν η πρώτη επιβλέπουσα που είχα. Τη γνώρισα όταν έκανα τη διπλωματική μου - το 2011 - στη Βαλένθια σε ένα εργαστήριο που ασχολούνταν με μύκητες και ένζυμα μυκήτων. Μου έμαθε πάρα πολλά πράγματα, πώς να οργανώνω τον χρόνο μου, να διαβάζω δημοσιεύσεις, να στήνω πειράματα και να τα παρουσιάζω, βασικές έννοιες research integrity και το έκανε με μια σωκρατική μέθοδο, δεν ήταν ποτέ διδακτική. Είναι άνθρωπος του διαλόγου και της συζήτησης. Την αγαπώ, τα λέμε ακόμα και την ευχαριστώ πραγματικά!

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια και επιδιώξεις στον τομέα της επιστήμης;

Αυτή είναι μία εξαιρετικά δύσκολη ερώτηση που ίσως θα πρέπει να την απαντήσω κάποια στιγμή μεγαλώνοντας. Ξέρω σίγουρα πως μου αρέσει το ακαδημαϊκό περιβάλλον. Έχω φίλους που έχουν φύγει από την ακαδημία και είναι πια στο χώρο της βιομηχανίας, είναι πολύ ευχαριστημένοι και σίγουρα τα πράγματα είναι καλύτερα τουλάχιστον από οικονομική άποψη. Είναι δύσκολο να γίνεις PI - ειδικά στην Ελλάδα. Χρειάζονται και άλλες ικανότητες, όπως ικανότητες management, να μπορείς να διοικείς μια ομάδα και όχι απλά να είσαι ένας/μια καλός/η ερευνητής/ρια. Προσωπικά, προγραμματίζω πια την επόμενη εβδομάδα, ίσως τον επόμενο μήνα – μέχρι εκεί. Ας πούμε, τώρα τα σχέδιά μου είναι να προχωρήσει το project που έχουμε ξεκινήσει, να βλέπουμε κάποιους καρπούς της δουλειάς μας και αυτό είναι ένας στόχος που με καλύπτει. Τελευταία, έχω μια ένοχη απόλαυση, τη Διαστημική Βιολογία, πάντα μέσα από το κομμάτι της νευροβιολογίας και μάλιστα του neurodegeneration. Με εξιτάρει πολύ και μάλιστα έκανα πρόσφατα ένα μάθημα της NASA. Η επιστήμη του διαστήματος υπάρχει και ανθίζει εδώ και πολλά χρόνια, αλλά τα τελευταία 5-10 χρόνια η NASA και ο ESA έχουν έντονη ερευνητική δραστηριότητα και στο κομμάτι της βιολογίας και της ιατρικής, καθώς έχει αρχίσει να γίνεται εμπορικά διαθέσιμο. Προς το παρόν το αντιμετωπίζω σαν αγαπημένο χόμπι και θα δούμε πού θα με πάει.

Καθώς έχετε εμπειρία στη διδασκαλία φοιτητών και γνωρίζω πως σας χαροποιεί ιδιαίτερα να επικοινωνείτε με νέα άτομα που κυνηγούν τα όνειρά τους στον STEM τομέα, τι θα θέλατε να συμβουλεύσετε αυτά τα παιδιά;

Ευχαριστιέμαι πάρα πολύ να επικοινωνώ με νέους που είναι στο πτυχίο τους ή που τελείωσαν τις σπουδές τους. Έχω υιοθετήσει το motto ενός φίλου μου, που λέει: “Do the things you love with the people you love”. Ειδικά στην αρχή της καριέρας κάποιου, πιστεύω ακράδαντα ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι οι άνθρωποι με τους οποίους θα συνεργαστείς, η ομάδα. Όταν οι φοιτητές είναι στη φάση που ψάχνονται για τη διπλωματική τους ή το διδακτορικό τους και αγχώνονται για το θέμα, εγώ είμαι της νοοτροπίας πως το καλύτερο είναι να διαλέξεις πρώτα την/τον επιβλέπουσα/ων, την ομάδα και έπειτα το project. Σχετικά με το project, πολλές φορές γνωρίζουμε πως στην πορεία μπορεί να αλλάξει. Με τον άνθρωπο, όμως, για κάποιους μήνες ή μπορεί και χρόνια, θα πρέπει να συνεργάζεσαι και μάλιστα καλά και εποικοδομητικά. Ειδικά στην αρχή που είμαστε πιο άπειροι και δεν έχουμε βρει ακριβώς τα πατήματά μας, αυτή η σχέση μπορεί να είναι από τραυματική μέχρι καταπληκτική. Επίσης, θα συμβούλευα τα παιδιά να μη φοβούνται να κάνουν αίτηση για οτιδήποτε! Αυτό το σκεπτικό που υπάρχει πως «σιγά μη με επιλέξουν», πως κάτι απευθύνεται σε super heroes, πρέπει να το αποβάλουμε. Να κάνετε αιτήσεις! Είναι και μια διαδικασία μέσα από την οποία μαθαίνεις, ειδικά αν έχει κάποια συνέντευξη ή να γράψεις ένα motivation letter, όλα αυτά είναι χρήσιμα.

Από όλα όσα έχετε καταφέρει και έχετε ζήσει, τι είναι αυτό για το οποίο είστε απόλυτα περήφανη και γεμάτη;

Στο κομμάτι το επαγγελματικό, μου έχει χαρίσει η δουλειά μου πολύ ωραίες στιγμές χαράς. Δηλαδή να βγει ένα πείραμα που το είχα προσπαθήσει καιρό, να δημοσιευθεί μια δουλειά, να πάρω το διδακτορικό μου, να έρθει μια φοιτήτρια/ένας φοιτητής που ήταν τελείως καινούργια/-ος και μετά από ένα χρόνο να μπορεί να στήνει πειράματα και να κάνει επιστημονικές υποθέσεις από την αρχή. Βέβαια υπάρχει σχεδόν πάντα αυτό το ανικανοποίητο, το οποίο είναι κάτι που δε σε αφήνει να βολευτείς και σε πηγαίνει παραπέρα. Την πραγματική περηφάνεια και πλήρωση, όμως, την έχω νιώσει στην προσωπική μου ζωή, που έχω τον σύντροφο που έχω και έχουμε την καθημερινότητά μας, που έχουμε τους φίλους μας. Είμαι πάρα πολύ περήφανη για τους φίλους μου! Θεωρώ είναι φοβεροί. Αυτό το κλισέ που όμως έχει μεγάλη αλήθεια μέσα του είναι αυτές οι μικρές καθημερινές στιγμές που τελικά διαμορφώνουν όλη μας τη ζωή. Πραγματικά πιστεύω πως το πιο σημαντικό είναι στην προσωπική σου ζωή κάπως να τα έχεις καταφέρει, να είσαι καλά με τον εαυτό σου και τους αγαπημένους σου ανθρώπους!

Βρείτε τη Δρ Νίνου στο LinkedIn