Γιορτάζοντας τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη: Οι Ιστορίες μας

Κάθε χρόνο στις 11 Φεβρουαρίου γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη. Η γιορτή εδραιώθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015, με σκοπό την ανάδειξη γυναικείων προτύπων στις επιστήμες και της συνεισφοράς τους σε σημαντικές ανακαλύψεις στους τομείς της Επιστήμης, της Τεχνολογίας, της Μηχανικής και των Μαθηματικών.

Έτσι, με αφορμή την ημέρα αυτή, ρωτήσαμε μέλη της ομάδας μας να μας εξιστορήσουν τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν κατά την διάρκεια της πορείας τους, πώς τις αντιμετώπισαν και πώς προχωρούν με αντοχή και πάθος για αυτό που κάνουν. Προς έκπληξή μας, πολλές από τις εμπειρίες μας φάνηκαν κοινές, κάτι που μας υπενθύμισε τη σημασία της ενημέρωσης και της ανοιχτής επικοινωνίας με σκοπό την εξάλειψη οποιασδήποτε φυλετικής διαφοράς. Σε έναν κόσμο που οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν το 30% των ερευνητών παγκοσμίως (UNESCO, 2019), ερχόμαστε να αναδείξουμε την σημασία των προτύπων και των γυναικών στις επιστήμες. Ελπίζουμε οι ιστορίες μας να σας εμπνεύσουν και να σας παρακινήσουν να συνεχίσετε το ταξίδι σας στον κόσμο του STEM.
 

«Μεγαλώνοντας στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’90, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η έλλειψη γυναικείων προτύπων στις επιστήμες και η αδυναμία κατανόησης ότι κάθε άτομο μπορεί να ακολουθήσει το δικό του μονοπάτι. Ήξερα από νωρίς ότι ήθελα να γίνω βιολόγος, αλλά η περιορισμένη εικόνα μου για τον τομέα καθόρισε το τι θεωρούσα εφικτό. Στο πανεπιστήμιο, αυτή η πρόκληση ενισχύθηκε από την υποτίμηση των ικανοτήτων μου – είτε επειδή δεν ταίριαζα στο στερεότυπο του επιστήμονα είτε απλά επειδή είμαι γυναίκα. Η απουσία γυναικείων προτύπων και μεντόρων ήταν εμφανής, και γι’ αυτό αποφάσισα ότι, όταν και αν ποτέ  μου δινόταν η ευκαιρία, θα γινόμουν εγώ μέντορας.

Η καμπή ήρθε κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου, όταν βρήκα την πρώτη μου μέντορα μέσα από τον κύκλο των φίλων μου. Από τότε, κάθε ευκαιρία να καθοδηγήσω νεότερες γυναίκες –στις σπουδές, την καριέρα ή τις προκλήσεις τους– αποτελεί για μένα προτεραιότητα. Μερικοί μπορεί να θεωρούν ότι το παρακάνω, αλλά για μένα, κάθε γυναίκα που πετυχαίνει, είναι μια κοινή νίκη. Αυτή η αφοσίωση ήταν η δύναμη που με ώθησε να γίνω μέντορας και ενεργό μέλος της Greek Women in STEM, στηρίζοντας τη νέα γενιά να ξεπεράσει τα εμπόδια και να ονειρευτεί μεγαλύτερα.»

~ Δρ. Κατερίνα Μπριτζολάκη, Στρατηγική Σύμβουλος Καινοτομίας και Υπεύθυνη Έργου, Επιστήμες Υγείας και Ζωής, PreScouter Inc., ΗΠΑ

«Δεν ξέρω ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχω αντιμετωπίσει, σίγουρα υπήρξαν διάφορες κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου. Μία από αυτές είναι η δυναμική μεταξύ των κοινωνία-καριέρα-οικογένεια. Είναι αρκετά λυτρωτικό να κάνεις κάτι που αγαπάς και σε γεμίζει, και πολύ άδικο ταυτόχρονα να ακούς τη λέξη θυσία όταν εμπλέκεται το κομμάτι της οικογένειας. Η κοινωνία δεν είναι ακόμη διαμορφωμένη για την υποστήριξη γυναικών με διπλό ή τριπλό ρόλο. Δεν μπορείς να τα έχεις όλα είναι η γνωστή ατάκα. Και ενώ αυτό είναι πρόβλημα για γυναίκες σε κάθε επαγγελματικό κλάδο, στην επιστήμη και ειδικά στην εργαστηριακή έρευνα είναι ένα έντονο φαινόμενο καθώς εκεί απαιτείται μια παύση από τα συνήθη εργασιακά καθήκοντα. Μια παύση που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υποστηρίζεται, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να χάνουν τον πρωταρχικό ρόλο στην έρευνά τους.  

Η δική μου οπτική λοιπόν είναι ότι αυτή η διαδικασία επιλογής πρέπει να εξαλειφθεί. Μια αλλαγή που μπορεί αρχικά να προέλθει μέσα από την ενδυνάμωση γυναικών, ώστε η φωνή τους να ακούγεται πιο δυνατά για την απόρριψη κοινωνικών δεδομένων που δεν συμβαδίζουν με τις ανάγκες τους.»

~ Δρ. Κική Μπάρμπα, Νευροβιολόγος, Ερευνήτρια στο τμήμα Νευροεπιστημών και Σπάνιων Ασθενειών στη Roche, Ελβετία

«Πάντα θεωρούσα τον εαυτό μου ως μια «τυχερή» γυναίκα στο STEM, έχοντας ισχυρά γυναικεία πρότυπα, μια επιτυχημένη ακαδημαϊκή πορεία και γενικά υποστηρικτικούς φίλους και οικογένεια. Αλλά μετά αναρωτιέμαι, γιατί νιώθω τυχερή και όχι απλά… φυσιολογική; Γιατί πρέπει να είμαι τυχερή που δεν μου έκαναν υποτιμητικά σχόλια και δεν αμφισβήτησαν τις ικανότητες και τις επιτυχίες μου; Γιατί δεν μπορώ απλώς να γιορτάσω τα επιτεύγματά μου χωρίς να θεωρώ δεδομένο ότι κανείς δεν θα αμφισβητεί τις ικανότητές μου; Γιατί την ίδια στιγμή, οι φίλες μου στο STEM δεν είναι τόσο «τυχερές» όσο εγώ. Η προκατάληψη λόγω φύλου είναι βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία, στον ακαδημαϊκό χώρο και στη βιομηχανία. Οι γυναίκες πρέπει πάντα να αποδεικνύουν τον εαυτό τους, και να περιηγούνται στον ανδροκρατούμενο κόσμο του STEM, όπου τα σεξιστικά σχόλια είναι συχνά.

Όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ ότι υπήρξαν στιγμές που δεν ήμουν και τόσο τυχερή. Στιγμές που η οικογένειά μου και οι σύμβουλοί μου με τραβούσαν προς τα οφέλη και τις επιθυμίες τους. Τότε συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό είναι να ακούμε το ένστικτό μας και να αποφασίζουμε να ακολουθήσουμε το μονοπάτι που θέλουμε, και όχι αυτό που οι άλλοι έχουν ονειρευτεί για εμάς. Από τότε, προσέχω πολύ από ποιον ζητάω συμβουλές και πώς επεξεργάζομαι τις συμβουλές που παίρνω. Επίσης, προσπαθώ να περιβάλλω τον εαυτό μου με ανθρώπους που με ανεβάζουν και απομακρύνομαι από αυτούς που δεν το κάνουν. Πρέπει ακόμα να μάθω πώς να λέω ναι σε λιγότερα πράγματα, γιατί μαντέψτε… οι προσπάθειες για ενίσχυση της προβολής των γυναικών στο STEM μεταφράζονται άμεσα σε πρόσθετα καθήκοντα και δουλειά για τις γυναίκες.

Αυτό που μου δίνει ελπίδα είναι η βαθιά πεποίθηση ότι εμείς, οι γυναίκες, είμαστε ατρόμητες, δυνατές και ανθεκτικές. Το Greek Women in STEM μου έχει δώσει την πλατφόρμα, την υποστήριξη και τις φιλίες για να εργαστώ ενεργά για την ενδυνάμωση των γυναικών. Και δεν ανησυχώ… μαζί, θα το καταφέρουμε!» 

~ Δρ. Θάλεια Δήμητρα Δούδαλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Πληροφορικής, Ινστιτούτο IMDEA Software, Ισπανία

«Η ακαδημία είναι ένα περιβάλλον που η αποτυχία είναι σχεδόν καθημερινότητα. Ωστόσο, η κύρια πρόκληση που έχω αντιμετωπίσει ανά τα χρόνια είναι η πιθανή έλλειψη αναγνώρισης και η ανάγκη να αποδείξω τις δεξιότητες μου προκειμένου να αναγνωριστεί η εργασία μου. Δεδομένης της ηλικίας μου, ενδεχομένως, έχουν υπάρξει φορές που η ευγένεια μου έχει παρεξηγηθεί για αφέλεια, με αποτέλεσμα να αισθάνομαι την ανάγκη να γίνω περισσότερο αρρενωπή ή απόλυτη στην συμπεριφορά μου, ούτως ώστε να ληφθεί υπόψιν η γνώμη μου ή οι γνώσεις μου, και να αναγνωριστεί η συνδρομή μου στην εκτέλεση κάποιου έργου. 

Παρ’ όλα αυτά, επιλέγοντας να βλέπω τα πράγματα θετικά, θεωρώ ότι βαδίζουμε σε μια περίοδο  αλλαγής, και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε σαν γενιά (που βρίσκεται τώρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση) είναι αρκετά λιγότερες σε σχέση με αυτές που είχαν να αντιμετωπίσουν οι προηγούμενες 10-15 χρόνια πριν. Προσωπικά ελπίζω για αλληλεγγύη και υποστήριξη, μεταξύ μας, μεταξύ ανθρώπων – ανδρών με γυναικών, ανδρών με ανδρών, γυναικών με γυναικών. Εύχομαι οι παλαιότερες γενιές να μας δώσουν το πάτημα και τη γνώση για εξέλιξη – με εκτίμηση και σεβασμό, και οι νεότερες να παραμένουν ελπιδοφόρες, να προβληματιστούν, και να προσπαθήσουν να μάθουν από τις προηγούμενες. 

Μόνο όταν συνεργαστούμε ειλικρινά μεταξύ μας θα υπάρξει εξέλιξη και πρόοδος, τόσο στις επιστήμες, όσο και σε οποιαδήποτε άλλη πτυχή ζωής.»

~ Μαρία Κυριαζή, Διδάκτωρ, Μοριακής και Κυτταρικής Ιατρικής, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο

«Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισα στην μέχρι τώρα πορεία μου ήταν το να αποδεικνύω ότι πραγματικά αξίζω όσα έχω πετύχει. Αρκετές φορές εισέπραξα βλέμματα αμφισβήτησης ή απευθείας υποτιμητικά σχόλια από συναδέλφους και προϊσταμένους ότι το δικό μου έργο είναι δεν είναι αρκετά καλό, παρόλη την σκληρή δουλειά που έβαλα. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή που στο παρελθόν, ο τότε προϊστάμενος μου δήλωσε ευθαρσώς χωρίς καμία απόδειξη ότι αντέγραψα την δουλειά από άλλους γιατί ήταν πολύ καλό για να το έχω καταφέρει μόνη μου!

Σε όλες αυτές τις στιγμές πάντα ύψωνα την φωνή μου και υποστήριζα τον εαυτό μου. Ακόμα, επιδίωκα να γνωρίζω άτομα που έχουμε κοινές αξίες και να εντάσσομαι σε κοινότητες όπως το Greek Women in STEM ώστε ενώνοντας τις δυνάμεις μας να βοηθήσουμε τις νέες γενιές κοριτσιών να διεκδικούν όσα ονειρεύονται. 

Μια ευχή μου για το μέλλον είναι να πιστέψουμε όλες ότι δικαιούμαστε μια θέση στον κλάδο της επιστήμης, χωρίς όρους και περιορισμούς, και να μην αφήνουμε κανέναν να μας πείσει για το αντίθετο. Η επιστήμη είναι μαγεία και ανήκει σε όποιον/α την αγαπάει και θέλει να την ανακαλύψει.»

~ Μαρία Κουμούρη, Υποψηφια Διδάκτωρ Βιοϊατρικών Επιστημών, Ερευνητικό Κέντρο Καρκίνου Κύπρου, Κύπρος

«Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισα κατά τη διάρκεια της ιατρικής μου καριέρας ήταν η δυσπιστία που συχνά συνοδεύει τη θέση της γυναίκας ιατρού στην Ελλάδα. Παρά τις γνώσεις και την αφοσίωση, η γυναίκα ιατρός εξακολουθεί να έρχεται αντιμέτωπη με προκαταλήψεις που αμφισβητούν τις ικανότητές της, κυρίως λόγω του φύλου της.

Αυτή η δυσπιστία εκδηλώνεται τόσο από ασθενείς όσο και από συναδέλφους, που ίσως καθυστερούν να αναγνωρίσουν την επιστημονική της επάρκεια. Επιπλέον, υπάρχουν κοινωνικές και πολιτισμικές αντιλήψεις που θέτουν επιπλέον εμπόδια, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου οι γυναίκες πρέπει να εργάζονται διπλά για να κερδίσουν την ίδια αναγνώριση.

Η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης απαίτησε από μένα ψυχραιμία, επιμονή και αυτοπεποίθηση, καθώς και τη συνεχή απόδειξη των ικανοτήτων μου μέσα από τη δουλειά μου. Αυτή η συνθήκη ωστόσο με βοήθησε να ενδυναμωθώ, να εξελιχθώ και να παραμείνω πιστή στον στόχο μου: να υπηρετώ τους ασθενείς με ήθος και αποτελεσματικότητα.» 

~ Δρ. Ειρήνη Μπενάκη, Ειδικευόμενη Καρδιολογίας, Πανεπιστήμιο της Λωζάνης/CHUV, Ελβετία

«Χαρούμενη ημέρα γυναικών και κοριτσιών στις επιστήμες! Εύχομαι αυτή η μέρα να γιορτάζεται όλο και περισσότερο και όλες οι γυναίκες και τα κορίτσια που αγαπούν τις επιστήμες να νιώθουν ασφαλή, αισιόδοξα, γεμάτα όνειρα και αυτοπεποίθηση για τις ικανότητές και το μέλλον τους στις επιστήμες. 

Δεν ήμουν πάντα γυναίκα ‘στις επιστήμες’...τις θετικές! Τα πρώτα μου πτυχία ήταν στις πολιτικές/ κοινωνικές επιστήμες μέχρι που κάποιοι άνθρωποι μου έδωσαν τη δυνατότητα να κάνω διδακτορικό στο τμήμα Πληροφορικής. Ευτυχώς το ακαδημαϊκό μου περιβάλλον βοήθησε να συνειδητοποιήσω ότι είχα να προσθέσω αξία στην έρευνα του πανεπιστημίου παρά το διαφορετικό μου υπόβαθρο. Έτσι, όταν αργότερα αποφάσισα να δουλέψω πια σε εταιρία, και βρέθηκα να είμαι η μοναδική γυναίκα σε συναντήσεις, συνέχισα να προσπαθώ να κατακτώ για άλλους τα αυτονόητα.. να ακουστεί η φωνή μου. 

Μέσα από την ενασχόλησή μου με το πρόγραμμα mentoring της ομάδας Greek Women in STEM βοηθώ να δημιουργηθεί το κατάλληλο υπόβαθρο ώστε όλες οι φωνές να ακούγονται!» 

~ Δρ. Τατιάνα Χαρίκλεια Στυλιάρη, Lead ερευνητρια UX, Deloitte, Ηνωμένο Βασίλειο

«Αγαπώ τα έντονα χρώματα, τα τολμηρά αξεσουάρ και το πολύχρωμο μακιγιάζ. Όταν σπούδαζα χημικός μηχανικός στην Ελλάδα, δεν έβλεπα πολλούς ανθρώπους σαν εμένα γύρω μου, οπότε ανέπτυξα την αίσθηση του δεν θα με θεωρήσουν σοβαρή μηχανικό αν εμφανιστώ με μπλε μάσκαρα ή αν δώσω προσοχή στα αξεσουάρ. Όταν μετακόμισα στο Ηνωμένο Βασίλειο για το MSc και το PhD μου, τα πράγματα βελτιώθηκαν δεδομένης της μεγαλύτερης διαφορετικότητας και απέκτησα την αυτοπεποίθηση να συνειδητοποιήσω ότι δεν είναι η εμφάνιση που κάνει τον επαγγελματία, αλλά η εφαρμογή/παραγωγή γνώσης και ο τρόπος που συμπεριφέρεται κάποιος. Έκτοτε, παράλληλα με την επαγγελματική μου εξέλιξη ως μηχανικός και εκπαιδευτικός, αγκάλιασα τις πολύχρωμες πινελιές μου και ανέπτυξα φήμη για τις στυλιστικές μου επιλογές, χωρίς να φοβάμαι να τονίσω αυτή την πτυχή της προσωπικότητάς μου, ακόμη και σε επαγγελματικό περιβάλλον. Το να είσαι γυναίκα στα STEM δεν πρέπει να σημαίνει γυναίκα ή STEM, αλλά γυναίκα ΚΑΙ STEM»

~ Δρ. Ελένη Ρούτουλα, Χημικός Μηχανικός, Λέκτορας, Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, Ηνωμένο Βασίλειο

«Εύχομαι να βρίσκουμε πάντα τη δύναμη να γίνουμε εμείς η αλλαγή που θα θέλαμε να δούμε στο χώρο της επιστήμης μας! Και μπορεί να ακούγεται δύσκολο, αλλά η συμμετοχή μου στην ομάδα των Greek Women in STEM είναι ένα μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση! Έχω πίστη και καταπληκτικές συν-οδοιπόρους σε αυτό το ταξίδι, ώστε να υπερισχύουν οι χαρές και η δημιουργία των προκλήσεων που όλες και όλοι κάποια στιγμή ή στιγμές αντιμετωπίζουμε!»

~ Δρ. Μαρίνα Αρμπή, Βιολόγος, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Ινστιτούτο Γενετικής και Καρκίνου, Πανεπιστήμιο Εδιμβούργου, Ηνωμένο Βασίλειο

«Από μικρή αντιμετώπισα την κοινωνική παρότρυνση στο να επιλέξω μια «ασφαλή» επαγγελματική πορεία, καθώς ως γυναίκα έπρεπε να διασφαλίσω τη σταθερότητα. Μου πρότειναν επαγγέλματα με σίγουρο μισθό, όμως ακολούθησα την αγάπη μου για τα μαθηματικά, κάτι που άνοιξε το δρόμο αργότερα. Σήμερα, μέσα από τις Greek Women in STEM, βοηθώ γυναίκες να γνωρίσουν τις επιλογές τους στις επιστήμες και να ακολουθήσουν το δικό τους όνειρο χωρίς δισταγμό. Εύχομαι να έχουμε το θάρρος να βαδίζουμε το δικό μας μονοπάτι σε όλη την πορεία μας, ακόμα κι αν είναι διαφορετικό από των υπόλοιπων ανθρώπων γύρω μας. Εμείς είμαστε η αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον κόσμο!»

~ Χριστίνα Σεβεντικίδου, Μαθηματικός, επιστήμονας δεδομένων στην Optasia, Ελλάδα

«Διαλέγεις μία σχολή είτε γιατί ξέρεις τι θες να ακολουθήσεις, είτε γιατί ξεκινάς να βρίσκεις το δρόμο σου. Στα 24 αποφασίζεις ότι αυτό δεν είναι αρκετό και θες να προχωρήσεις σε μεταπτυχιακές σπουδές, ίσως να δεις κάτι άλλο. 

-  Ποιο είναι το νόημα; Θα σε βοηθήσει να βρεις καλύτερη δουλειά στο μέλλον; Πότε θα αρχίσεις να δουλεύεις; 

Στα 26 πιάνεις την πρώτη σου δουλειά πάνω στο αντικείμενο. Οι σπουδές σου σε έχουν καλλιεργήσει, αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι τη ζωή πιο σφαιρικά. Έτσι, στα 28 βλέπεις ότι θες να εξερευνήσεις κάτι παραπάνω, να αποκτήσεις πρακτική εμπειρία σε κάτι καινούριο.

-  Να κάτσεις εκεί που είσαι. Να είσαι στα σίγουρα λεφτά. Να είσαι ρεαλίστρια.

Κουβέντες που πολλές νέες ακούν ακόμα και σήμερα. Σε μία κοινωνία που θέλει να θεωρείται προοδευτική, η γυναίκα ακόμα προσπερνάει εμπόδια σχετικά με την επαγγελματική πορεία που θέλει να ακολουθήσει. Σε μία κοινωνία που είναι προοδευτική, προσπαθούμε να συζητάμε, να ενημερωνόμαστε, να διαλέγουμε για εμάς.»

~ Δωροθέα Μανέτα, Υποψήφια Διδάκτωρ, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Γκαίτε, Φρανκφούρτη, Γερμανία

Όπως βλέπουμε, η πορεία προς την επιτυχία στην επιστήμη σπάνια είναι μια ευθεία γραμμή, και οι γυναίκες σε αυτόν τον χώρο συχνά αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις. Μέλη της κοινότητας Greek Women in STEM (GWiS) μοιράστηκαν γενναιόδωρα τις προσωπικές τους διαδρομές, προσφέροντας πολύτιμες γνώσεις για τα εμπόδια που συνάντησαν και τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν για να τα ξεπεράσουν. Η ανθεκτικότητα και η αποφασιστικότητά τους μας υπενθυμίζουν ότι, παρότι η διαδρομή μπορεί να είναι απαιτητική, είναι ταυτόχρονα γεμάτη ευκαιρίες και ικανοποίηση.

Καθώς γιορτάζουμε αυτή την ημέρα, ας συνεχίσουμε να καλλιεργούμε ένα περιβάλλον όπου κάθε κορίτσι και γυναίκα αισθάνεται ενδυναμωμένη να ακολουθήσει το πάθος της για την επιστήμη χωρίς εμπόδια. Μαζί, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα μέλλον όπου οι γυναίκες εκπροσωπούνται ισότιμα και εκτιμώνται σε όλους τους επιστημονικούς τομείς.

Το άρθρο συντάχθηκε από τις Μαρία Κυριαζή, Σοφία Τσαπάρα, Νίκη Μιχαλoπούλου και Θάλεια-Δήμητρα Δούδαλη.